Bệnh Phân Trắng trên Tôm: Nguyên Nhân và Giải Pháp Phòng Trị Hiệu Quả

Bệnh phân trắng, hay còn được gọi là hội chứng phân trắng (White Feces Syndrome - WFS), là một trong những vấn đề lớn đối với ngành nuôi tôm hiện nay. Đây là bệnh thường gặp trên tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) và tôm sú (Penaeus monodon), gây tổn thất nặng nề về kinh tế do làm giảm năng suất nuôi và gia tăng chi phí xử lý môi trường ao nuôi. Để đối phó với bệnh phân trắng, người nuôi cần hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các giải pháp phòng trị hiệu quả.

Triệu chứng của bệnh phân trắng

Triệu chứng dễ nhận biết nhất của bệnh phân trắng là các chuỗi phân trắng nổi lên trên mặt nước, tập trung gần bờ hoặc ở những nơi dòng nước chảy yếu. Tôm bị bệnh thường giảm ăn hoặc bỏ ăn hoàn toàn, trong khi phân có màu trắng, dễ gãy thành từng đoạn. Khi mở tôm kiểm tra, người nuôi có thể thấy đường ruột bị gián đoạn, ruột mờ hoặc trống rỗng, và gan tụy tổn thương rõ rệt.

Bệnh thường xuất hiện ở giai đoạn 40–60 ngày sau khi thả giống. Nếu không được xử lý kịp thời, bệnh có thể kéo dài đến khi thu hoạch, gây chậm lớn và giảm năng suất nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây bệnh phân trắng

• Nguyên nhân sinh học: Bệnh phân trắng có thể bắt nguồn từ nhiều tác nhân sinh học. Một trong số đó là ký sinh trùng Gregarin, loài ký sinh thường thấy trong gan tụy và ruột tôm. Chúng gây tổn thương mô, làm suy yếu hệ tiêu hóa. Bên cạnh đó, vi khuẩn như Vibrio parahaemolyticus, Vibrio alginolyticus hoặc nấm và độc tố vi nấm cũng có thể làm tôm bị viêm ruột, dẫn đến hiện tượng phân trắng.

• Nguyên nhân môi trường: Chất lượng nước kém là yếu tố quan trọng dẫn đến bệnh phân trắng. Khi pH, oxy hòa tan (DO), hoặc các chỉ tiêu như NH₃ và NO₂ trong ao vượt ngưỡng cho phép, tôm sẽ bị stress, suy giảm miễn dịch và dễ mắc bệnh. Ngoài ra, đáy ao tích tụ quá nhiều bùn bẩn hoặc thức ăn thừa sẽ làm gia tăng khí độc như H₂S, gây hại cho tôm. Tảo độc phát triển hoặc chết đột ngột cũng là nguyên nhân làm mất cân bằng sinh thái trong ao nuôi.

• Nguyên nhân liên quan đến quản lý thức ăn: Thức ăn kém chất lượng hoặc chứa các độc tố như aflatoxin, mycotoxin có thể làm tổn thương gan tụy và ruột tôm. Việc cho ăn quá nhiều dẫn đến dư thừa thức ăn, làm tăng chất hữu cơ trong ao, gây hại đến môi trường nước và tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh phát triển.

• Cơ chế bệnh lý: Khi mắc bệnh phân trắng, hệ tiêu hóa của tôm bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Các tế bào biểu mô ruột bị phá hủy, làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng. Đồng thời, độc tố từ vi khuẩn và ký sinh trùng làm suy yếu gan tụy, khiến tôm dễ mắc thêm các bệnh khác.

Biện pháp phòng ngừa

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, vì vậy người nuôi cần tập trung quản lý tốt môi trường ao nuôi và sức khỏe của tôm ngay từ đầu.

• Quản lý môi trường ao nuôi: Duy trì chất lượng nước ổn định là yếu tố quan trọng. Người nuôi nên kiểm tra thường xuyên các chỉ tiêu như pH, độ kiềm, NH₃ và DO. Định kỳ hút bùn đáy ao để loại bỏ chất thải, giảm nguy cơ phát sinh khí độc. Sử dụng chế phẩm sinh học chứa Bacillus subtilis hoặc Lactobacillus có thể giúp kiểm soát vi khuẩn gây hại và cải thiện chất lượng nước.

• Quản lý thức ăn: Thức ăn phải đảm bảo chất lượng cao, không chứa độc tố. Người nuôi nên điều chỉnh lượng thức ăn phù hợp với nhu cầu của tôm, tránh cho ăn quá mức. Việc bổ sung các enzyme tiêu hóa hoặc men vi sinh vào khẩu phần ăn của tôm sẽ giúp tăng cường sức khỏe đường ruột và ngăn ngừa bệnh.

• Tăng cường miễn dịch cho tôm: Bổ sung các vitamin (C, E) và khoáng chất (kẽm, canxi) giúp tăng sức đề kháng cho tôm. Ngoài ra, các chiết xuất tự nhiên như tỏi, nghệ, hoặc cây neem cũng được sử dụng để kích thích miễn dịch và kháng khuẩn.

Biện pháp điều trị

Khi phát hiện tôm có dấu hiệu bệnh phân trắng, cần áp dụng ngay các biện pháp xử lý:

• Xử lý môi trường nước: Đầu tiên, thay một phần nước ao (10–20%) bằng nước sạch để giảm tải lượng vi khuẩn gây bệnh. Sử dụng chế phẩm sinh học chứa vi khuẩn có lợi để phân hủy chất hữu cơ và kiểm soát vi khuẩn gây bệnh. Nếu tảo phát triển quá mức, cần sử dụng các sản phẩm ổn định sinh thái để giảm tác động của tảo độc.

• Điều chỉnh thức ăn: Giảm lượng thức ăn trong thời gian bệnh, đồng thời bổ sung men vi sinh và các chất hỗ trợ tiêu hóa. Nếu cần, sử dụng kháng sinh theo hướng dẫn của bác sĩ thú y để kiểm soát vi khuẩn gây bệnh.

• Sử dụng thảo dược: Các thảo dược như tỏi, nghệ, hoặc β-glucan có thể được trộn vào thức ăn để hỗ trợ hệ tiêu hóa và tăng sức đề kháng cho tôm.

Bệnh phân trắng là mối đe dọa lớn đối với ngành nuôi tôm, đặc biệt trong bối cảnh nuôi thâm canh ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, với các biện pháp quản lý chặt chẽ, từ chất lượng nước, thức ăn đến sức khỏe tôm, người nuôi hoàn toàn có thể kiểm soát và giảm thiểu tác động của bệnh.

Bên cạnh đó, việc hợp tác với các chuyên gia và ứng dụng công nghệ mới trong quản lý ao nuôi sẽ góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm thiểu thiệt hại và hướng đến một nền nông nghiệp thủy sản bền vững, thân thiện với môi trường.