Bệnh Vi Bào Tử Trùng trên Tôm: Nguyên Nhân, Tác Hại và Phòng Ngừa

Bệnh Vi Bào Tử Trùng Trên Tôm Nuôi: Nguyên Nhân, Tác Hại Và Biện Pháp Phòng Ngừa

Giới Thiệu Chung Về Bệnh Vi Bào Tử Trùng

Bệnh vi bào tử trùng, do *Enterocytozoon hepatopenaei* (EHP) gây ra, là một trong những bệnh ký sinh trùng nguy hiểm trên tôm nuôi. EHP ký sinh nội bào trong các tế bào của gan tụy, gây suy giảm năng lượng và dinh dưỡng cho quá trình sinh trưởng và lột xác của tôm. Điều này làm cho tôm bị chậm lớn, kéo theo nhiều hệ lụy cho ngành nuôi tôm, đặc biệt là tôm thẻ chân trắng. Tuy không gây tử vong trực tiếp, nhưng EHP làm tôm yếu đi, tăng nguy cơ mắc các bệnh khác như đốm trắng và hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND).

Nguyên Nhân Và Cách Lây Lan Của Bệnh EHP

EHP là loại vi khuẩn ký sinh nội bào, tấn công trực tiếp vào gan tụy của tôm. Tốc độ lây lan của bệnh rất nhanh, thông qua hai con đường chính: 

- Truyền dọc: Bệnh truyền từ tôm bố mẹ sang tôm con thông qua quá trình sinh sản.

- Truyền ngang: Bệnh lây từ tôm bệnh sang tôm khỏe thông qua môi trường nước ao nuôi, thức ăn bị nhiễm bệnh hoặc dụng cụ nuôi bị ô nhiễm.

Ngoài ra, các điều kiện môi trường không ổn định như chất lượng nước kém, thức ăn dư thừa, ao nuôi không được xử lý đúng cách sau mỗi vụ nuôi là điều kiện thuận lợi cho bệnh phát triển và lây lan.

Triệu Chứng Của Bệnh EHP

Tôm bị nhiễm EHP thường không có dấu hiệu bệnh lý rõ rệt, điều này khiến việc phát hiện bệnh qua quan sát thường ngày trở nên khó khăn. Tuy nhiên, một số biểu hiện có thể nhận thấy:

- Tôm có kích cỡ không đồng đều, chậm lớn.

- Sau khoảng 25 ngày thả nuôi, tôm bị nhiễm EHP có tốc độ tăng trưởng chỉ đạt từ 10-40% so với tôm khỏe mạnh.

- Kết quả thu hoạch thường cho thấy tôm không đạt được kích thước mong muốn, dẫn đến thiệt hại kinh tế.

Phương Pháp Chẩn Đoán Bệnh EHP

Chẩn đoán bệnh EHP có thể được thực hiện qua hai phương pháp chính:

- Chẩn đoán lâm sàng: Phương pháp này chỉ có tính chất định hướng, giúp nhận biết ban đầu về bệnh dựa trên kích thước không đồng đều của tôm.

- Chẩn đoán phòng thí nghiệm: Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác hơn, sử dụng kỹ thuật mô bệnh học và sinh học phân tử. Phương pháp PCR (Polymerase Chain Reaction) được áp dụng rộng rãi để xác định bệnh EHP. Tại Việt Nam, Cục Thú y đã ban hành tiêu chuẩn cơ sở 03:2016/TY-TS về chẩn đoán bệnh EHP bằng phương pháp PCR, được thực hiện tại các phòng xét nghiệm chuyên biệt.

Tác Động Kinh Tế Của Bệnh EHP

Bệnh vi bào tử trùng gây ra thiệt hại lớn về kinh tế cho ngành nuôi tôm:

- Giảm năng suất: Do tôm nhiễm EHP chậm lớn, kích thước không đồng đều, dẫn đến sản lượng tôm thu hoạch thấp hơn nhiều so với dự kiến. Điều này gây khó khăn cho người nuôi tôm khi không đạt được lợi nhuận mong muốn.

- Tăng chi phí sản xuất: Khi tôm chậm lớn, người nuôi phải kéo dài thời gian nuôi, tăng chi phí về thức ăn, quản lý và chăm sóc. Đặc biệt, việc phải xử lý môi trường và khắc phục ao nuôi sau mỗi vụ nuôi cũng làm tăng chi phí

- Tăng nguy cơ tử vong do bệnh thứ phát: EHP không gây tử vong trực tiếp, nhưng làm suy yếu hệ miễn dịch của tôm, khiến tôm dễ nhiễm các bệnh thứ phát như bệnh đốm trắng (WSSV) và hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND), từ đó dẫn đến tử vong hàng loạt và gây thiệt hại lớn cho người nuôi.

Các Biện Pháp Phòng Ngừa Và Quản Lý Bệnh EHP

Vì hiện nay chưa có thuốc điều trị hiệu quả cho bệnh EHP, các biện pháp phòng ngừa và quản lý ao nuôi là cực kỳ quan trọng để giảm thiểu rủi ro bệnh phát sinh.

6.1 Đối Với Cơ Sở Sản Xuất Tôm Giống

- Kiểm soát nguồn bệnh từ bên ngoài: Áp dụng các biện pháp ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập từ môi trường bên ngoài vào cơ sở và ngược lại.

- Nguồn thức ăn tươi sống: Đảm bảo nguồn thức ăn không bị nhiễm EHP và các bệnh nguy hiểm khác.

- Kiểm soát tôm giống: Tôm giống phải được kiểm tra và xét nghiệm bệnh EHP trước khi xuất bán, đảm bảo không nhiễm bệnh và tuân thủ quy định kiểm dịch.

- Quy trình vệ sinh và khử trùng: Cơ sở sản xuất phải duy trì quy trình vệ sinh, khử trùng định kỳ để ngăn ngừa bệnh lây lan.

6.2 Đối Với Cơ Sở Nuôi Tôm Thương Phẩm

- Xử lý ao nuôi sau mỗi vụ: Cải tạo đáy ao, khử trùng và xử lý nước trước khi đưa vào sử dụng cho vụ nuôi mới.

- Quản lý an toàn sinh học: Không san thưa tôm giữa các ao trong quá trình nuôi để tránh lây lan bệnh từ ao bệnh sang ao khỏe.

- Kiểm soát nguồn giống: Chọn lựa tôm giống đã được kiểm tra kỹ lưỡng, đảm bảo không nhiễm bệnh EHP cũng như các bệnh nguy hiểm khác.

- Quản lý nước ao nuôi: Thường xuyên kiểm tra chất lượng nước, sử dụng các biện pháp xử lý nước phù hợp để ngăn chặn sự phát triển của mầm bệnh.

Xử Lý Khi Phát Hiện Ổ Dịch EHP

Khi phát hiện tôm nuôi nhiễm EHP hoặc có biểu hiện chậm lớn bất thường, người nuôi cần báo ngay với cơ quan thú y địa phương để có biện pháp xử lý phù hợp:

- Xử lý nước ao bệnh: Nước trong ao phải được khử trùng bằng Chlorine nồng độ 30 ppm, ngâm trong 5 ngày trước khi xả ra ngoài môi trường.

- Thu gom và xử lý chất thải: Các chất cặn bã, bùn đáy ao trong quá trình nuôi phải được thu gom và xử lý tại khu vực riêng biệt để tránh lây lan bệnh.

Bệnh vi bào tử trùng (*Enterocytozoon hepatopenaei*) là một trong những thách thức lớn đối với ngành nuôi tôm hiện nay. Mặc dù không gây chết trực tiếp, nhưng EHP làm suy giảm nghiêm trọng năng suất và chất lượng tôm nuôi, dẫn đến thiệt hại kinh tế lớn. Do chưa có thuốc điều trị, người nuôi tôm cần chú trọng vào các biện pháp phòng ngừa, từ khâu chọn giống, quản lý ao nuôi đến xử lý môi trường. Quản lý chặt chẽ các yếu tố này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả sản xuất tôm nuôi.