Chìa khóa quản lý môi trường ao nuôi tôm bền vững

Trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm, việc duy trì môi trường ao nuôi ổn định luôn là thách thức lớn đối với người nuôi. Một yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc này là hệ vi sinh – tập hợp các vi sinh vật giúp kiểm soát chất lượng nước, giảm nguy cơ bệnh tật và hỗ trợ tôm phát triển khỏe mạnh. Hiểu và quản lý tốt hệ vi sinh không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn đảm bảo tính bền vững lâu dài trong mô hình nuôi trồng thủy sản.

Hệ vi sinh là gì?

Hệ vi sinh trong ao nuôi là tập hợp các vi sinh vật sống trong môi trường nước, bao gồm vi khuẩn, tảo, nấm, và sinh vật phù du. Chúng tồn tại tự nhiên hoặc được bổ sung từ các chế phẩm sinh học. Hệ vi sinh thường được chia làm hai nhóm chính:

• Vi sinh vật có lợi: Bao gồm các vi khuẩn như Bacillus, Lactobacillus, và Nitrosomonas. Chúng có khả năng phân hủy chất hữu cơ, xử lý khí độc như NH3, H2S và cạnh tranh nguồn sống với vi khuẩn gây bệnh.
• Vi sinh vật có hại: Nhóm này bao gồm các vi khuẩn gây bệnh như Vibrio spp. và vi khuẩn yếm khí. Chúng thường phát triển mạnh khi môi trường ô nhiễm, dễ dẫn đến bùng phát dịch bệnh trong ao nuôi.

Vai trò của hệ vi sinh trong ao nuôi

• Cải thiện chất lượng nước: Hệ vi sinh có lợi giúp phân hủy chất hữu cơ từ thức ăn dư thừa, phân tôm, và xác sinh vật chết, nhờ đó giảm thiểu sự tích tụ bùn đáy và khí độc. Quá trình này duy trì môi trường nước ổn định, hạn chế hiện tượng phú dưỡng hoặc bùng phát tảo độc, vốn là nguyên nhân chính gây thiếu oxy và làm chết tôm hàng loạt.

• Hỗ trợ dinh dưỡng tự nhiên: Vi sinh vật tạo điều kiện cho sự phát triển của sinh vật phù du – nguồn thức ăn tự nhiên giàu dinh dưỡng cho tôm non, đặc biệt trong giai đoạn đầu sau khi thả giống.

• Kiểm soát vi khuẩn gây bệnh: Vi khuẩn có lợi không chỉ cạnh tranh dinh dưỡng và không gian sống với vi khuẩn gây hại, mà còn sản sinh các chất kháng khuẩn tự nhiên, giúp kiểm soát nguy cơ bùng phát bệnh trong ao.

• Ổn định hệ sinh thái ao: Hệ vi sinh đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng sinh học, hạn chế sự phát triển quá mức của tảo độc và các loài sinh vật không mong muốn, đồng thời duy trì mức oxy hòa tan ổn định.

Quản lý hệ vi sinh trong ao nuôi

Chuẩn bị ao nuôi kỹ lưỡng trước khi thả tôm

Cải tạo ao nuôi là bước quan trọng để tạo điều kiện cho hệ vi sinh phát triển ổn định. Các công việc cần thực hiện bao gồm:

• Loại bỏ bùn đáy: Để giảm thiểu nguồn ô nhiễm từ chất hữu cơ tích tụ.
• Khử khuẩn nước: Sử dụng các sản phẩm tự nhiên để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà không ảnh hưởng đến vi sinh vật có lợi.
• Phơi đáy ao: Phơi đáy từ 5–7 ngày giúp tiêu diệt vi khuẩn yếm khí và tạo điều kiện cho vi khuẩn hiếu khí phát triển.

Bổ sung vi sinh định kỳ

Chế phẩm sinh học chứa vi khuẩn có lợi như Bacillus spp. hoặc Lactobacillus spp. là giải pháp hiệu quả để tăng cường hệ vi sinh.

• Thời điểm bổ sung: Sau khi cấp nước, định kỳ hàng tuần hoặc khi phát hiện nước ao có dấu hiệu bất thường như mùi hôi hoặc bị đục.
• Liều lượng: Điều chỉnh theo hướng dẫn của sản phẩm và tình trạng thực tế của ao nuôi.

Kiểm soát lượng thức ăn

Thức ăn dư thừa là nguồn dinh dưỡng cho vi khuẩn gây hại phát triển. Việc kiểm soát lượng thức ăn phù hợp không chỉ giảm chi phí mà còn hỗ trợ hệ vi sinh hoạt động hiệu quả hơn.

Duy trì các thông số môi trường ổn định

Hệ vi sinh hoạt động tốt nhất trong điều kiện môi trường lý tưởng:

• pH: Duy trì từ 6,5–8,5.
• Độ kiềm: 80–120 mg/L.
• Oxy hòa tan: >5 mg/L.
• Độ trong: Sử dụng đĩa Secchi đo khoảng 30–40 cm là phù hợp.

Hạn chế sử dụng hóa chất

Hóa chất khử trùng hoặc diệt tảo nếu sử dụng không đúng cách có thể tiêu diệt cả vi sinh vật có lợi. Thay vào đó, người nuôi nên ưu tiên các giải pháp sinh học hoặc các chế phẩm từ tự nhiên.

Lợi ích của việc quản lý tốt hệ vi sinh

• Tăng năng suất và chất lượng tôm: Môi trường nước ổn định, ít dịch bệnh giúp tôm phát triển khỏe mạnh, đồng đều, và đạt chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế.

• Giảm chi phí sản xuất: Quản lý tốt hệ vi sinh giúp giảm chi phí sử dụng kháng sinh, hóa chất và thức ăn dư thừa, từ đó tối ưu hóa chi phí sản xuất.

• Bảo vệ môi trường: Hệ vi sinh khỏe mạnh xử lý hiệu quả chất thải hữu cơ, giảm thiểu ô nhiễm nước và bảo vệ môi trường xung quanh.

•  Đảm bảo bền vững lâu dài: Việc duy trì hệ vi sinh ổn định giúp người nuôi xây dựng mô hình bền vững, giảm rủi ro trong các vụ nuôi kế tiếp, đồng thời nâng cao uy tín của sản phẩm trên thị trường.

Hệ vi sinh trong ao nuôi đóng vai trò không thể thiếu trong việc duy trì môi trường ao ổn định, đảm bảo sức khỏe cho tôm và tăng năng suất. Quản lý hệ vi sinh hiệu quả là sự kết hợp của nhiều biện pháp khoa học, từ cải tạo ao, kiểm soát thức ăn, đến bổ sung chế phẩm sinh học định kỳ.

Khi hệ vi sinh được chăm sóc tốt, người nuôi không chỉ giảm rủi ro, tăng lợi nhuận, mà còn góp phần xây dựng mô hình nuôi trồng thủy sản bền vững và thân thiện với môi trường. Đây là yếu tố then chốt để ngành nuôi trồng thủy sản Việt Nam phát triển mạnh mẽ và hội nhập quốc tế.