Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh gan trên tôm thẻ

Tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) là một trong những loài tôm nuôi phổ biến nhất hiện nay, đặc biệt ở các nước có nền nông nghiệp thủy sản phát triển như Việt Nam. Tuy nhiên, trong quá trình nuôi tôm, một trong những vấn đề lớn nhất mà người nuôi gặp phải là bệnh gan trên tôm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Để nhận biết tôm thẻ bị bệnh gan sớm, người nuôi cần trang bị kiến thức về các triệu chứng, nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa, giúp tối ưu hóa quy trình nuôi và giảm thiểu rủi ro.

Tổng quan về bệnh gan trên tôm thẻ

Bệnh gan ở tôm thẻ thường liên quan đến các vấn đề về gan tụy, một cơ quan quan trọng trong quá trình tiêu hóa và trao đổi chất của tôm. Gan tụy đảm nhiệm vai trò tiết enzyme tiêu hóa, dự trữ dinh dưỡng, lọc chất độc và điều hòa miễn dịch. Khi gan tụy bị tổn thương, các chức năng này suy giảm, dẫn đến sức khỏe của tôm bị suy yếu và dễ mắc phải các bệnh khác. Bệnh gan ở tôm có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là do virus, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng, hoặc do các yếu tố môi trường không thuận lợi.

Nguyên nhân gây bệnh gan ở tôm thẻ

Bệnh gan ở tôm có thể do nhiều nguyên nhân, nhưng có thể chia thành hai nhóm chính: nguyên nhân sinh học và nguyên nhân môi trường.

Nguyên nhân sinh học

• Virus: Virus gây bệnh đốm trắng (WSSV), virus viêm gan tụy cấp (AHPND), virus Taura (TSV) là những tác nhân phổ biến gây hại gan tụy ở tôm. Đặc biệt, AHPND là một trong những nguyên nhân chính gây ra tổn thương gan tụy, dẫn đến tôm chết hàng loạt.
• Vi khuẩn: Nhiều loại vi khuẩn như Vibrio parahaemolyticus, Vibrio vulnificus và Vibrio alginolyticus cũng được ghi nhận là nguyên nhân gây ra viêm nhiễm và phá hủy gan tụy của tôm thẻ. Các loại vi khuẩn này thường phát triển mạnh trong điều kiện môi trường nước ô nhiễm hoặc mật độ nuôi quá cao.
• Ký sinh trùng và nấm: Một số loài ký sinh trùng và nấm gây hại trực tiếp đến gan tụy, làm suy giảm chức năng gan, dẫn đến tôm yếu đi và dễ chết. Các loài này thường phát triển trong môi trường nước có chất lượng kém.

Nguyên nhân môi trường

• Chất lượng nước: Môi trường nước bị ô nhiễm, chứa nhiều chất hữu cơ, kim loại nặng, hoặc hàm lượng amoniac cao có thể gây tổn thương gan tụy của tôm. Nồng độ oxy hòa tan thấp, pH không ổn định cũng là những yếu tố khiến gan tụy dễ bị tổn thương.
• Thức ăn kém chất lượng: Sử dụng thức ăn kém chất lượng hoặc thức ăn bị nhiễm nấm mốc có thể gây ra độc tố làm suy giảm chức năng gan tụy ở tôm. Ngoài ra, nếu tôm bị thiếu dinh dưỡng, chức năng gan tụy cũng sẽ bị ảnh hưởng.
• Stress do môi trường nuôi: Mật độ nuôi quá cao, sự biến đổi đột ngột của nhiệt độ, độ mặn hoặc các yếu tố môi trường khác có thể gây stress cho tôm, làm giảm khả năng miễn dịch và tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh gan phát triển.

Triệu chứng nhận biết tôm thẻ bị bệnh gan

Nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh gan trên tôm là yếu tố quan trọng để có biện pháp can thiệp kịp thời. Dưới đây là một số triệu chứng chính mà người nuôi tôm có thể quan sát:

Thay đổi về màu sắc và hình dạng gan tụy

• Màu sắc gan tụy bất thường: Khi tôm khỏe mạnh, gan tụy thường có màu nâu hoặc vàng nhạt. Tuy nhiên, khi gan tụy bị tổn thương, màu sắc có thể thay đổi thành màu trắng, đen hoặc sậm màu hơn. Gan tụy cũng có thể xuất hiện những đốm đỏ, vàng hoặc trắng nhỏ li ti.
• Gan tụy bị teo hoặc phồng: Gan tụy của tôm bệnh thường bị teo lại hoặc phồng lên bất thường. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy gan tụy đã bị tổn thương nghiêm trọng.

Tôm giảm ăn hoặc bỏ ăn

Tôm bị bệnh gan thường có biểu hiện giảm ăn hoặc bỏ ăn hẳn. Điều này có thể do gan tụy không tiết đủ enzyme tiêu hóa, dẫn đến việc tiêu hóa thức ăn kém hiệu quả. Tôm ăn ít dần rồi ngừng ăn hoàn toàn là một dấu hiệu cảnh báo mạnh mẽ.

Tôm yếu và bơi lội chậm chạp

Khi gan tụy bị tổn thương, quá trình trao đổi chất của tôm cũng bị ảnh hưởng, khiến tôm trở nên yếu ớt, bơi lội chậm chạp. Tôm thường nổi lên mặt nước, bơi lờ đờ hoặc nằm sát đáy ao.

Tôm có vỏ mềm và dễ bị tổn thương

Bệnh gan làm suy giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng của tôm, dẫn đến việc phát triển vỏ không bình thường. Tôm bị bệnh thường có vỏ mềm, dễ gãy hoặc bị tổn thương khi cầm nắm.

Tôm chết hàng loạt

Trong trường hợp bệnh gan nặng, tôm có thể chết hàng loạt trong thời gian ngắn. Tỷ lệ chết có thể tăng cao nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.

Biện pháp phòng ngừa và điều trị

Phòng ngừa bệnh gan cho tôm là biện pháp quan trọng nhằm đảm bảo quá trình nuôi hiệu quả và bền vững. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa và điều trị bệnh gan ở tôm thẻ.

Quản lý chất lượng nước

• Theo dõi thường xuyên các chỉ tiêu nước: Người nuôi cần theo dõi thường xuyên các chỉ số chất lượng nước như pH, nồng độ oxy hòa tan, amoniac, nitrite và kim loại nặng để kịp thời điều chỉnh khi cần thiết.
• Xử lý nước trước khi thả giống: Trước khi thả giống, cần xử lý nước kỹ lưỡng bằng các biện pháp như lọc cơ học, sử dụng chất diệt khuẩn và thuốc diệt nấm để loại bỏ các mầm bệnh tiềm ẩn trong ao nuôi.

Sử dụng giống tôm sạch bệnh

• Chọn giống chất lượng: Việc lựa chọn giống tôm có nguồn gốc rõ ràng và không mang mầm bệnh là yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ lây lan bệnh gan. Giống tôm sạch bệnh sẽ giúp quá trình nuôi thuận lợi và ít gặp rủi ro hơn.

Cung cấp thức ăn chất lượng và đủ dinh dưỡng

• Thức ăn đảm bảo chất lượng: Sử dụng thức ăn có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng tốt và chứa đủ các dưỡng chất cần thiết sẽ giúp tôm phát triển khỏe mạnh và giảm nguy cơ mắc bệnh gan.
• Bổ sung vitamin và khoáng chất: Bổ sung thêm vitamin C, E và khoáng chất như kẽm, sắt vào thức ăn để tăng cường sức đề kháng và hỗ trợ chức năng gan tụy cho tôm.

Quản lý mật độ nuôi hợp lý

• Giảm mật độ nuôi: Mật độ nuôi quá cao làm tăng nguy cơ lây lan bệnh và gây stress cho tôm, làm suy giảm chức năng gan tụy. Người nuôi cần điều chỉnh mật độ nuôi phù hợp để tạo điều kiện sống tốt nhất cho tôm.

Sử dụng thuốc và chế phẩm sinh học

• Sử dụng chế phẩm sinh học: Các chế phẩm sinh học giúp cải thiện chất lượng nước, giảm nồng độ amoniac, nitrite và kiểm soát vi khuẩn gây bệnh trong ao nuôi. Việc sử dụng chế phẩm sinh học đều đặn có thể giúp phòng ngừa bệnh gan cho tôm.
• Dùng thuốc điều trị: Khi phát hiện tôm bị bệnh gan, người nuôi có thể sử dụng các loại thuốc kháng sinh, kháng virus hoặc các loại thuốc hỗ trợ chức năng gan tụy cho tôm. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn của chuyên gia để tránh gây hại cho tôm và môi trường.

Kết luận

Bệnh gan trên tôm thẻ chân trắng là một trong những vấn đề nghiêm trọng đối với ngành nuôi tôm, gây thiệt hại lớn về kinh tế nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh gan như thay đổi màu sắc gan tụy, tôm giảm ăn, bơi lội chậm chạp, vỏ mềm và chết hàng loạt sẽ giúp người nuôi có biện pháp can thiệp hiệu quả. Đồng thời, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa như quản lý chất lượng nước, chọn giống sạch bệnh, cung cấp thức ăn đủ dinh dưỡng, quản lý mật độ nuôi và sử dụng thuốc, chế phẩm sinh học hợp lý sẽ giúp hạn chế tối đa nguy cơ mắc bệnh gan ở tôm thẻ.