Nhiễm Phèn Trong Ao Nuôi Tôm: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu và Giải Pháp

Tình trạng nhiễm phèn trong các ao nuôi tôm là một trong những yếu tố nghiêm trọng ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng tôm nuôi. Đất nhiễm phèn thường có tính axit cao và chứa nhiều kim loại nặng, gây hại cho môi trường ao nuôi và sức khỏe của tôm. Các chất độc hại như sắt, nhôm, kẽm, mangan… dễ dàng được giải phóng khi đất tiếp xúc với không khí hoặc khi nước mưa rửa trôi xuống ao, gây ra nhiều hệ quả tiêu cực cho tôm nuôi, đặc biệt là làm giảm khả năng sinh trưởng, làm chậm quá trình lột xác và có thể dẫn đến tình trạng chết hàng loạt.

Nguyên nhân gây nhiễm phèn trong ao nuôi tôm

Nguyên nhân chính gây ra tình trạng nhiễm phèn trong ao nuôi tôm xuất phát từ đặc điểm tự nhiên của đất tại các vùng ven biển, nơi chứa nhiều chất hữu cơ bị phân huỷ yếm khí, đặc biệt là lưu huỳnh. Các sinh vật chết và phân huỷ trong điều kiện thiếu oxy đã tạo ra hợp chất pyrite (FeS2), một hợp chất khi tiếp xúc với không khí sẽ bị oxy hoá thành axit sulfuric và các oxit sắt. Chính axit sulfuric đã làm tan các kim loại nặng có trong đất, khiến đất bị nhiễm phèn và làm cho nước trong ao có pH thấp, gây ra tình trạng đất chua và nước nhiễm độc.

Tác động của phèn đối với môi trường và sức khỏe tôm

• Ảnh hưởng đến sức khỏe tôm: Khi nước ao bị nhiễm phèn, nồng độ pH giảm xuống dưới mức tối ưu, thường dưới 5.5, gây khó khăn cho sự phát triển của tôm. Các ion kim loại nặng như sắt, nhôm dễ tan trong nước sẽ bám vào mang tôm, cản trở quá trình hô hấp và làm cho tôm khó thở. Điều này dẫn đến tình trạng tôm khó lột xác, bỏ ăn và dễ bị chết rải rác, đặc biệt sau những trận mưa lớn kéo dài.
• Ảnh hưởng đến hệ sinh thái ao nuôi: Nước nhiễm phèn thường không có tảo phát triển, màu nước trong hoặc có màu trà nhạt, bề mặt nước thường xuất hiện lớp váng vàng nhạt. Việc thiếu tảo làm giảm khả năng tạo nguồn thức ăn tự nhiên cho tôm, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của tôm nuôi.

Dấu hiệu nhận biết ao tôm bị nhiễm phèn

• Đất ao có màu xám đen và khi khô có phấn trắng: Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất của đất nhiễm phèn, đặc biệt là những vùng có hàm lượng pyrite cao. Những vết nứt lớn trên đất sau khi phơi khô cũng có thể là dấu hiệu cho thấy phèn đã được oxy hoá và phát tán ra môi trường nước.
• Màu sắc và hành vi của tôm thay đổi: Khi tôm bị ảnh hưởng bởi phèn, toàn thân tôm từ màu sáng trong chuyển sang màu vàng nhạt đến vàng đậm. Mang tôm trở nên xơ cứng và chuyển sang màu vàng, đồng thời, vỏ tôm cũng cứng hơn bình thường. Tôm cũng có dấu hiệu bỏ ăn, lột xác khó khăn và có thể chết rải rác, đặc biệt sau những trận mưa dài ngày.

Biện pháp phòng tránh nhiễm phèn trong ao tôm

Để giảm thiểu tình trạng nhiễm phèn, các biện pháp phòng tránh cần được thực hiện từ khâu thiết kế và chuẩn bị ao nuôi, bao gồm:

• Lựa chọn địa điểm nuôi tôm phù hợp: Tránh xây dựng ao nuôi ở các vùng đất dễ bị nhiễm phèn. Nếu không thể tránh được, nên lót bạt đáy ao bằng vật liệu như HDPE để ngăn chặn sự rò rỉ phèn từ đất vào nước ao.
• Cải tạo ao kỹ lưỡng trước khi nuôi: Trước khi thả tôm, ao cần được cải tạo kỹ càng, sử dụng vôi bón lót đáy ao để tăng pH và giảm tình trạng chua phèn trong đất. Cần phơi khô ao trong một khoảng thời gian ngắn, sau đó rửa lại ao nhiều lần để loại bỏ phèn còn tồn đọng trước khi cấp nước vào ao.
• Tránh phơi ao quá lâu: Khi phơi ao, nếu phơi quá lâu có thể làm nứt đất, tạo điều kiện cho phèn tiếp xúc với không khí và oxy hóa, gây hiện tượng xì phèn khi cấp nước vào ao nuôi.

Biện pháp xử lý khi ao tôm bị nhiễm phèn

Khi phát hiện ao nuôi đã bị nhiễm phèn, cần thực hiện các biện pháp xử lý kịp thời để giảm thiểu thiệt hại:

• Sử dụng vôi để điều chỉnh pH: Bón vôi vào ao nuôi là biện pháp phổ biến nhất để tăng pH và giảm tác động của phèn. Tuy nhiên, cần lưu ý bón vôi vào buổi chiều mát để tránh làm sốc nhiệt và pH của ao nuôi.
• Sử dụng các hóa chất chuyên dụng: Một số sản phẩm như EDTA có thể giúp hạ phèn trong ao hiệu quả, nhưng cần sử dụng theo liều lượng khuyến cáo để tránh ảnh hưởng đến tôm nuôi.
• Sử dụng khoáng chất bổ sung: Tôm bị ảnh hưởng bởi phèn thường thiếu khoáng, do đó cần bổ sung khoáng đầy đủ để giúp tôm phục hồi và phát triển tốt hơn.
• Sử dụng chế phẩm vi sinh: Vi sinh có chứa các vi khuẩn có khả năng phân hủy phèn trong ao nuôi, giúp giảm nồng độ phèn một cách tự nhiên, an toàn và thân thiện với môi trường. Đây là một biện pháp bền vững, tiết kiệm chi phí và hiệu quả trong việc xử lý phèn lâu dài.

Quản lý ao nuôi trong mùa mưa để tránh nhiễm phèn

Mùa mưa là thời điểm dễ xảy ra hiện tượng nhiễm phèn do nước mưa rửa trôi các kim loại nặng và axit sulfuric từ đất xuống ao. Để giảm thiểu tác động, cần:

• Rải vôi quanh bờ ao trước khi mưa: Điều này giúp trung hòa lượng axit có trong nước mưa, giảm thiểu tình trạng nhiễm phèn do nước mưa kéo theo axit xuống ao.
• Kiểm tra và điều chỉnh các yếu tố môi trường sau mỗi trận mưa: Sau khi mưa, cần kiểm tra pH và các yếu tố môi trường khác trong ao để kịp thời xử lý nếu có sự thay đổi đột ngột về pH hoặc các chất độc hại tăng lên.

Phèn là một trong những nguyên nhân chính gây ra nhiều vấn đề cho các hộ nuôi tôm, ảnh hưởng đến cả năng suất lẫn chất lượng của sản phẩm. Do đó, việc nhận biết sớm và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, xử lý nhiễm phèn một cách hiệu quả là rất quan trọng. Việc kết hợp giữa các biện pháp kỹ thuật, hóa chất và sinh học sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại do phèn gây ra, đảm bảo môi trường ao nuôi ổn định và an toàn cho tôm phát triển.