Bệnh EHP ở Tôm: Cách Nhận Biết và Phòng Ngừa Hiệu Quả

Bệnh vi bào tử trùng EHP, do tác nhân Enterocytozoon hepatopenaei gây ra, là một trong những bệnh phổ biến và gây tổn thất lớn trong ngành nuôi tôm. Bệnh này có khả năng làm giảm tốc độ phát triển, giảm chất lượng tôm và ảnh hưởng xấu đến năng suất của các ao nuôi tôm. EHP không gây chết tôm trực tiếp, nhưng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và khả năng tăng trưởng của chúng, dẫn đến tôm không đạt được kích thước cần thiết cho thị trường, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế của người nuôi tôm.

Nguyên nhân và cơ chế lây nhiễm của bệnh EHP

• Nguyên nhân gây bệnh: EHP là một loại vi bào tử trùng thuộc nhóm ký sinh trùng đơn bào, sống và phát triển trong các tế bào biểu mô của đường tiêu hóa tôm, đặc biệt là trong gan tụy. Vi bào tử trùng này xâm nhập vào cơ thể tôm qua đường tiêu hóa, làm giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng của tôm, dẫn đến còi cọc và giảm sự tăng trưởng. Vi bào tử trùng gây ảnh hưởng chủ yếu ở gan tụy, nơi chịu trách nhiệm chuyển hóa và tiêu hóa thức ăn.

• Cơ chế lây nhiễm: Bệnh EHP chủ yếu lây lan qua con giống, nguồn nước, thức ăn, và các dụng cụ nuôi tôm không được vệ sinh sạch sẽ. Con giống không được kiểm tra kỹ càng có thể mang mầm bệnh từ các trại giống chưa thực hiện kiểm tra mầm bệnh, từ đó lây nhiễm cho các tôm khỏe mạnh trong quá trình nuôi. Bệnh cũng có thể lây qua nước ao nuôi, khi bào tử EHP tồn tại lâu dài trong môi trường nước và bùn đáy ao. Thức ăn cho tôm, nếu không được xử lý và bảo quản đúng cách, cũng có thể là một nguồn phát tán mầm bệnh.

Dấu hiệu nhận biết tôm bị bệnh EHP

Tôm bị nhiễm EHP thường có những biểu hiện rõ rệt mà người nuôi có thể nhận biết để xử lý kịp thời. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Tôm chậm lớn: Đây là dấu hiệu đầu tiên và dễ nhận thấy nhất khi tôm bị nhiễm EHP. Tôm sẽ tăng trưởng chậm và không đồng đều trong đàn, khiến chúng khó đạt được kích thước thương mại trong thời gian ngắn.
• Gan tụy bất thường: Khi tôm bị nhiễm EHP, gan tụy của chúng có thể bị sưng, màu sắc nhạt đi hoặc xuất hiện các dấu hiệu bất thường khác. Đây là dấu hiệu cho thấy vi bào tử trùng đã tấn công vào cơ quan này, ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa và hấp thu chất dinh dưỡng.
• Giảm ăn: Tôm bị nhiễm EHP thường giảm ăn, điều này dẫn đến sự suy giảm trong tỷ lệ chuyển đổi thức ăn (FCR). Khi đó, việc sử dụng thức ăn trở nên kém hiệu quả, làm tăng chi phí sản xuất.
• Phân tôm bất thường: Phân tôm có thể bị đứt quãng, màu sắc không đều, điều này cũng là dấu hiệu cho thấy tôm bị ảnh hưởng nghiêm trọng về tiêu hóa.

Các phương pháp phòng ngừa bệnh EHP

Phòng ngừa luôn là phương pháp hiệu quả nhất để giảm thiểu thiệt hại do bệnh EHP gây ra. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa mà người nuôi tôm cần thực hiện để bảo vệ đàn tôm khỏi sự tấn công của vi bào tử trùng này:

• Kiểm tra con giống: Trước khi thả giống vào ao nuôi, người nuôi cần chọn mua con giống từ các trại giống uy tín, có chứng nhận kiểm tra mầm bệnh EHP qua các phương pháp xét nghiệm PCR. Điều này sẽ giúp đảm bảo rằng tôm giống không mang mầm bệnh từ trước.
• Xử lý nước ao: Nước là yếu tố quan trọng trong quá trình nuôi tôm, vì vậy người nuôi cần thực hiện lọc và xử lý nước trước khi bơm vào ao nuôi để loại bỏ các mầm bệnh có thể có trong nước. Sử dụng hóa chất hoặc vi sinh để xử lý nước sẽ giúp khử trùng môi trường nước và giảm thiểu khả năng lây nhiễm.
• Quản lý đáy ao: Vệ sinh đáy ao định kỳ, loại bỏ bùn và các chất hữu cơ tích tụ trước mỗi vụ nuôi. Bùn đáy ao là nơi chứa nhiều vi khuẩn và mầm bệnh, do đó, việc làm sạch đáy ao sẽ giúp giảm bớt nguy cơ phát sinh bệnh EHP.
• Tăng cường sức đề kháng cho tôm: Bổ sung thức ăn có chất tăng cường miễn dịch, như β-glucan, vitamin C, khoáng chất, sẽ giúp tôm khỏe mạnh và có khả năng chống lại bệnh tật tốt hơn. Ngoài ra, việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng sẽ giúp tôm phát triển tốt, từ đó tăng khả năng chống lại bệnh.
• Duy trì chất lượng nước ổn định: Theo dõi và duy trì chất lượng nước trong ao nuôi là một yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa bệnh EHP. Chất lượng nước phải đảm bảo ổn định về pH, oxy hòa tan và các chỉ tiêu khác để tạo môi trường sống thuận lợi cho tôm.

Các biện pháp kiểm soát khi tôm đã bị nhiễm EHP

Mặc dù không có thuốc đặc trị cho bệnh EHP, nhưng người nuôi vẫn có thể áp dụng các biện pháp kiểm soát bệnh để giảm thiểu thiệt hại cho đàn tôm:

• Giảm mật độ nuôi: Giảm mật độ nuôi sẽ giúp giảm bớt sự lây lan của mầm bệnh, đồng thời giảm căng thẳng cho tôm, giúp chúng phục hồi nhanh chóng hơn.
• Thu tỉa tôm nhiễm bệnh: Tiến hành thu tỉa và tiêu hủy những tôm bị nhiễm bệnh để ngừng sự lây lan cho các cá thể khác trong ao. Đây là một bước quan trọng để kiểm soát sự phát triển của bệnh trong ao nuôi.
• Tăng cường sức khỏe cho tôm: Bổ sung các chất dinh dưỡng và vi sinh đường ruột để hỗ trợ tiêu hóa và sức khỏe của tôm. Các sản phẩm bổ sung này có thể giúp tôm hấp thu tốt hơn các chất dinh dưỡng và tăng cường khả năng miễn dịch.
• Vệ sinh ao nuôi: Thực hiện vệ sinh định kỳ ao nuôi bằng các chế phẩm vi sinh hoặc hóa chất phù hợp để khử trùng nước và loại bỏ bùn đáy. Điều này sẽ giúp giảm bớt môi trường sống của mầm bệnh.

Tầm quan trọng của việc xét nghiệm bệnh EHP

Việc phát hiện bệnh EHP càng sớm sẽ giúp người nuôi tôm có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát kịp thời, từ đó giảm thiểu thiệt hại. Các phương pháp xét nghiệm hiện nay, đặc biệt là phương pháp PCR (Polymerase Chain Reaction), có độ chính xác cao và giúp phát hiện mầm bệnh ngay cả khi chưa có triệu chứng rõ ràng. Việc thực hiện xét nghiệm định kỳ sẽ giúp người nuôi phát hiện sớm các mầm bệnh trong đàn tôm, từ đó có phương án xử lý nhanh chóng.

Kế hoạch dài hạn đối phó với bệnh EHP

Để đối phó với bệnh EHP hiệu quả trong dài hạn, người nuôi tôm cần thực hiện một số chiến lược tổng thể:

• Nghiên cứu giống tôm kháng bệnh: Các cơ sở nghiên cứu nên phát triển các giống tôm kháng bệnh EHP, giúp giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra. Việc chọn lựa và phát triển giống kháng bệnh sẽ là giải pháp lâu dài để kiểm soát bệnh trong ngành nuôi tôm.
• Ứng dụng công nghệ nuôi tôm an toàn sinh học: Áp dụng các công nghệ nuôi tôm an toàn sinh học như nuôi tuần hoàn hoặc nuôi trong hệ thống khép kín sẽ giúp hạn chế việc sử dụng nước từ môi trường tự nhiên, từ đó giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Các mô hình nuôi này sẽ giúp tạo ra môi trường nuôi sạch và an toàn cho tôm.
• Đào tạo kỹ thuật nuôi tôm: Người nuôi tôm cần được đào tạo về các phương pháp quản lý môi trường ao nuôi và phòng bệnh. Các khóa đào tạo kỹ thuật giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng của người nuôi sẽ đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành nuôi tôm.

Bệnh EHP là một trong những thách thức lớn trong ngành nuôi tôm hiện nay. Việc hiểu rõ về bệnh, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát là rất quan trọng để giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra. Mặc dù hiện nay chưa có thuốc đặc trị cho bệnh này, nhưng với sự chủ động trong phòng ngừa, quản lý tốt môi trường nuôi, và áp dụng các biện pháp kiểm soát hiệu quả, người nuôi tôm vẫn có thể duy trì năng suất và chất lượng sản phẩm tôm, từ đó đảm bảo hiệu quả kinh tế lâu dài.