Bệnh phân trắng ở tôm: Nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp phòng ngừa hiệu quả

Bệnh phân trắng, hay còn gọi là White Feces Syndrome (WFS), là một trong những thách thức lớn trong ngành nuôi tôm hiện đại. Sự xuất hiện của bệnh này gây lo ngại cho người nuôi vì những tác động nghiêm trọng đến sức khỏe đàn tôm, hiệu quả sản xuất và gây thiệt hại kinh tế đáng kể. Để đối phó với bệnh phân trắng một cách hiệu quả, việc hiểu rõ nguyên nhân, các triệu chứng cụ thể và các biện pháp quản lý phòng ngừa, điều trị là điều cần thiết.

Nguyên nhân gây ra bệnh phân trắng

Bệnh phân trắng có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến điều kiện môi trường, vi khuẩn, nấm và chất lượng thức ăn.

Stress do môi trường

• Thay đổi điều kiện môi trường: Môi trường nuôi tôm luôn cần sự ổn định để tôm phát triển khỏe mạnh. Tuy nhiên, bất kỳ sự thay đổi đột ngột nào về chất lượng nước, nhiệt độ, độ pH, hay nồng độ oxy hòa tan đều có thể gây stress cho tôm. Khi tôm bị stress, khả năng miễn dịch của chúng giảm, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như bệnh phân trắng.
• Chất lượng nước kém: Môi trường nước bị ô nhiễm với nồng độ amoniac, nitrit, hoặc các chất độc hại khác có thể làm tổn hại hệ tiêu hóa của tôm, dẫn đến hiện tượng phân trắng.

Nấm và vi khuẩn

• Vi khuẩn Vibrio: Vibrio là nhóm vi khuẩn phổ biến trong môi trường nước mặn và nước lợ. Nhiều loài trong nhóm này có khả năng gây bệnh cho tôm, đặc biệt là Vibrio parahaemolyticus – nguyên nhân chính gây bệnh tôm chết sớm (EMS) và có liên quan mật thiết đến bệnh phân trắng. Khi vi khuẩn Vibrio tấn công hệ tiêu hóa của tôm, chúng gây viêm loét niêm mạc ruột, làm phân của tôm biến đổi màu sắc và kết cấu.
• Nấm: Nấm có thể phát triển trong hệ tiêu hóa của tôm khi điều kiện môi trường nuôi không ổn định, đặc biệt là khi chất lượng nước kém. Các tác nhân nấm này tấn công niêm mạc ruột của tôm, làm suy yếu khả năng tiêu hóa và bài tiết, dẫn đến phân có màu trắng.

Chất lượng thức ăn

• Thức ăn kém chất lượng: Một số loại thức ăn có thể chứa nấm mốc, vi khuẩn hoặc các chất độc hại. Khi tôm ăn phải thức ăn nhiễm khuẩn hoặc bị nấm, hệ tiêu hóa của chúng sẽ bị tổn thương, gây rối loạn tiêu hóa và dẫn đến hiện tượng phân trắng. Thức ăn không đảm bảo chất lượng hoặc không cung cấp đủ dinh dưỡng cần thiết cũng khiến tôm dễ mắc bệnh.
• Thức ăn chứa độc tố: Một số thức ăn có thể bị nhiễm độc tố do điều kiện bảo quản kém, làm suy yếu hệ miễn dịch và sức khỏe tổng thể của tôm, dẫn đến bệnh phân trắng.

Triệu chứng cụ thể của bệnh phân trắng

Để phát hiện và chẩn đoán bệnh phân trắng, người nuôi cần quan sát kỹ các triệu chứng biểu hiện trên tôm và trong môi trường ao nuôi.

Thay đổi màu sắc phân

• Biểu hiện rõ ràng nhất của bệnh phân trắng là phân của tôm chuyển sang màu trắng hoặc màu sáng, thay vì màu đen hoặc nâu sẫm như bình thường. Điều này có thể quan sát rõ ràng trên bề mặt nước ao hoặc khi kiểm tra phân tôm.
• Phân trắng thường xuất hiện dưới dạng dải dài, nổi trên mặt nước hoặc tích tụ ở đáy ao. Đây là dấu hiệu đặc trưng cho thấy tôm đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng ở hệ tiêu hóa, đặc biệt là đường ruột.

Sự suy giảm hoạt động

• Tôm bị bệnh phân trắng thường có xu hướng giảm hoạt động. Chúng bơi lờ đờ, ít di chuyển và không phản ứng nhanh với các kích thích từ bên ngoài. Điều này cho thấy tôm đang trải qua sự suy yếu toàn thân do ảnh hưởng của bệnh.
• Trong các giai đoạn nặng hơn, tôm có thể tụ tập gần bờ ao, nơi có nồng độ oxy cao hơn, hoặc nổi lên mặt nước, điều này cho thấy chúng đang gặp khó khăn trong việc hô hấp hoặc tiêu hóa.

Giảm ăn và giảm khả năng tiêu hóa

• Tôm mắc bệnh phân trắng thường bỏ ăn hoặc giảm ăn rõ rệt. Khi kiểm tra ao nuôi, người nuôi có thể thấy lượng thức ăn dư thừa trong ngày, do tôm không tiêu thụ hết lượng thức ăn cung cấp.
• Bên cạnh đó, việc tiêu hóa của tôm cũng bị ảnh hưởng, khiến chúng không thể hấp thụ dưỡng chất từ thức ăn, dẫn đến sự giảm cân và suy yếu tổng thể.

Cấu trúc phân bị thay đổi

• Phân của tôm bị bệnh phân trắng không chỉ thay đổi màu sắc mà còn có sự thay đổi về cấu trúc. Thay vì kết cấu đặc và gọn gàng, phân có thể trở nên lỏng hơn, rời rạc, hoặc vón cục. Điều này là do hệ tiêu hóa của tôm bị tổn thương, không thể hoạt động bình thường để xử lý thức ăn và tạo ra phân đúng cách.

Chiến lược quản lý và phòng trị bệnh phân trắng

Để giảm thiểu thiệt hại do bệnh phân trắng gây ra, người nuôi cần có các biện pháp quản lý môi trường và chăm sóc y tế kịp thời. Sau đây là một số chiến lược quản lý hiệu quả:

Kiểm soát môi trường ao nuôi

• Duy trì chất lượng nước ổn định: Người nuôi cần giám sát chất lượng nước thường xuyên, bao gồm các yếu tố như pH, nhiệt độ, oxy hòa tan và nồng độ amoniac. Sử dụng hệ thống lọc nước và xử lý nước hiệu quả sẽ giúp duy trì môi trường sạch, giảm thiểu rủi ro gây stress cho tôm.
• Thay nước định kỳ: Thay nước thường xuyên để loại bỏ các chất thải, vi khuẩn và các tác nhân gây hại khác trong ao nuôi. Điều này giúp duy trì môi trường nước trong sạch, hỗ trợ hệ tiêu hóa của tôm hoạt động tốt hơn.

Chọn thức ăn chất lượng cao

• Kiểm soát chất lượng thức ăn: Người nuôi nên chọn các loại thức ăn có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng cao, và đảm bảo không nhiễm độc tố hay nấm mốc. Ngoài ra, nên bổ sung thêm các vi sinh vật có lợi giúp cải thiện sức khỏe tiêu hóa cho tôm.
• Đảm bảo dinh dưỡng hợp lý: Thức ăn cung cấp cho tôm cần cân đối về dinh dưỡng, giàu protein, vitamin và khoáng chất để tăng cường hệ miễn dịch và khả năng tiêu hóa, giúp tôm phòng ngừa bệnh tật.

Sử dụng chế phẩm sinh học và thuốc kháng sinh

• Chế phẩm sinh học: Sử dụng các chế phẩm sinh học như vi sinh vật có lợi giúp cải thiện hệ tiêu hóa của tôm và ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn có hại. Các chế phẩm này cũng có thể giúp cân bằng hệ vi sinh vật trong ao nuôi, từ đó giảm thiểu rủi ro mắc bệnh.
• Thuốc kháng sinh: Trong trường hợp tôm bị bệnh nặng, có thể cần sử dụng thuốc kháng sinh theo hướng dẫn của chuyên gia để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh cần thận trọng để tránh hiện tượng kháng kháng sinh và bảo vệ môi trường nuôi.

Quản lý sức khỏe tổng thể của tôm

• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Người nuôi nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe đàn tôm, bao gồm hành vi, hoạt động, và các biểu hiện bất thường như thay đổi màu sắc phân, giảm ăn, hoặc bơi lờ đờ. Việc phát hiện sớm các triệu chứng bệnh sẽ giúp có biện pháp xử lý kịp thời.
• Kiểm soát mật độ nuôi: Mật độ nuôi quá cao có thể gây căng thẳng cho tôm và làm tăng nguy cơ lây lan bệnh. Do đó, cần duy trì mật độ nuôi hợp lý để đảm bảo tôm có đủ không gian sinh sống và phát triển.