Biện pháp phòng bệnh hiệu quả trong nuôi tôm thương phẩm

Nhận biết sớm các dấu hiệu tôm bị bệnh trong quá trình nuôi tôm là một khâu quan trọng giúp người nuôi tôm phòng và điều trị bệnh kịp thời, từ đó giảm thiểu tổn thất. Để thực hiện điều này, người nuôi cần nắm vững các dấu hiệu bất thường về sinh lý, hành vi và môi trường của tôm. Bài viết này sẽ cung cấp chi tiết các dấu hiệu nhận biết sớm bệnh tôm, tập trung vào các vấn đề phổ biến trong ngành nuôi tôm, bao gồm các bệnh do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng và các yếu tố môi trường.

Hành vi của tôm

Một trong những dấu hiệu sớm nhất cho thấy tôm có thể bị bệnh là sự thay đổi trong hành vi hàng ngày. Các thay đổi này thường liên quan đến hoạt động, tập tính ăn và cách di chuyển của tôm.

Tôm nổi đầu hoặc bò sát bờ:

• Nếu tôm thường xuyên bơi lên mặt nước hoặc tập trung gần bờ ao, điều này có thể là dấu hiệu của thiếu oxy, nhưng cũng có thể là do tôm bị nhiễm bệnh. Những hành vi này thường thấy ở tôm bị bệnh về hệ tiêu hóa hoặc hệ hô hấp.
• Khi thiếu oxy, tôm sẽ nổi lên bề mặt để hô hấp, còn khi nhiễm bệnh, chúng có xu hướng tìm nơi có nồng độ oxy cao hơn hoặc có điều kiện môi trường thuận lợi.

Giảm ăn:

• Một trong những dấu hiệu phổ biến khi tôm bị bệnh là giảm lượng ăn hoặc bỏ ăn hoàn toàn. Nếu tôm giảm ăn đột ngột, đây có thể là dấu hiệu tôm gặp vấn đề về tiêu hóa hoặc nhiễm bệnh. Cần theo dõi lượng thức ăn hằng ngày và kiểm tra đáy ao để biết lượng thức ăn dư thừa.
• Việc tôm bỏ ăn không chỉ do bệnh mà còn có thể do điều kiện môi trường như nồng độ ammonia, nhiệt độ nước hoặc độ pH không phù hợp.

Phản ứng chậm với môi trường:

• Tôm khỏe mạnh sẽ có phản xạ nhanh với sự thay đổi của môi trường hoặc khi có sự xuất hiện của người nuôi. Nếu tôm phản ứng chậm, bơi lờ đờ hoặc không phản ứng khi bị kích thích, đây là dấu hiệu rõ ràng của sức khỏe không tốt.

Thay đổi về hình dáng và màu sắc

Dấu hiệu nhận biết bệnh ở tôm thông qua hình dáng và màu sắc là một cách quan sát trực quan, dễ phát hiện nếu thường xuyên kiểm tra.

Thân tôm chuyển màu:

• Tôm bình thường có màu sáng, vỏ bóng và trong. Nếu thân tôm chuyển sang màu đỏ, hồng, đục hoặc đen, đây có thể là dấu hiệu của bệnh.
• Tôm có màu đỏ thường là dấu hiệu bị sốc do môi trường như nhiệt độ cao, độ mặn thay đổi đột ngột hoặc nhiễm bệnh do vi khuẩn hoặc virus.
• Thân tôm chuyển màu đục có thể do bị nhiễm bệnh do ký sinh trùng hoặc bị tổn thương cơ.

Vỏ tôm mềm hoặc bị biến dạng:

• Nếu tôm có vỏ mềm hoặc vỏ không đều, đây có thể là dấu hiệu của thiếu khoáng chất hoặc bệnh liên quan đến quá trình lột xác.
• Vỏ tôm bị rách, nứt hoặc có mảng trắng có thể do nhiễm khuẩn hoặc virus tấn công vỏ.

Cơ thể teo lại hoặc không phát triển đều:

• Nếu phát hiện tôm có kích thước nhỏ hơn so với các cá thể cùng lứa, hoặc có hiện tượng teo cơ, điều này có thể do tôm bị nhiễm các bệnh như bệnh còi (chronic soft-shell syndrome), hoặc bị tấn công bởi virus như bệnh đốm trắng (white spot syndrome virus - WSSV).

Mắt tôm sưng to hoặc mờ:

• Mắt tôm sưng to hoặc chuyển màu đục có thể là dấu hiệu của bệnh vi khuẩn hoặc ký sinh trùng tấn công mắt. Tôm bị tổn thương mắt thường mất khả năng định hướng, bơi lờ đờ và dễ bị tấn công bởi các loài khác trong ao.

Các dấu hiệu bệnh lý cụ thể

Một số bệnh phổ biến trong nuôi tôm có những biểu hiện đặc trưng, giúp người nuôi có thể nhận diện sớm và đưa ra biện pháp xử lý kịp thời.

Bệnh đốm trắng (WSSV):

• Biểu hiện đặc trưng của bệnh này là xuất hiện các đốm trắng trên vỏ và các bộ phận cứng của tôm. Các đốm này có kích thước khoảng 0,5–2 mm, thường xuất hiện rõ ở vỏ đầu ngực và đốt bụng.
• Tôm nhiễm bệnh thường bỏ ăn, bơi lờ đờ, tụ tập gần bờ và chết hàng loạt trong thời gian ngắn nếu không được điều trị.

Bệnh đầu vàng (YHV):

• Tôm bị bệnh đầu vàng thường có phần đầu ngực chuyển sang màu vàng nhạt hoặc nâu. Bệnh này do virus gây ra và có thể dẫn đến tình trạng chết hàng loạt chỉ trong vòng 1–2 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng.
• Dấu hiệu khác bao gồm tôm bỏ ăn, bơi không định hướng và thường chết vào buổi sáng sớm.

Bệnh vi khuẩn Vibrio:

• Các loài vi khuẩn Vibrio thường gây ra bệnh gan tụy và bệnh lở loét cho tôm. Tôm bị nhiễm bệnh này thường có gan tụy sưng to, mềm hoặc có màu nhạt, khác thường. Trên cơ thể tôm có thể xuất hiện các vết loét nhỏ hoặc lớn.
• Tôm nhiễm Vibrio thường giảm ăn, bơi lờ đờ và chết dần nếu không được điều trị.

Bệnh đường ruột (EMS/AHPND):

• Bệnh này do vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus gây ra, làm tôm bị tổn thương hệ tiêu hóa, đặc biệt là gan tụy. Dấu hiệu nhận biết là đường ruột của tôm bị trống, tôm có màu nhợt nhạt, và gan tụy có màu đen hoặc teo nhỏ.
• Tôm bị bệnh này thường bỏ ăn, giảm sức đề kháng và chết hàng loạt.

Bệnh phân trắng:

• Bệnh phân trắng thường xuất hiện ở tôm trưởng thành, đặc biệt là khi điều kiện môi trường nuôi không tốt. Dấu hiệu là phân của tôm có màu trắng, xuất hiện nhiều phân trắng nổi trên mặt nước hoặc bám vào đáy ao.
• Nguyên nhân có thể do vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc do tôm ăn phải thức ăn không đảm bảo chất lượng.

Tác động của môi trường

Bên cạnh các dấu hiệu nhận biết bệnh lý cụ thể, điều kiện môi trường trong ao nuôi cũng có vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm các vấn đề về sức khỏe của tôm. Các yếu tố môi trường không phù hợp như nhiệt độ, độ pH, độ mặn, và nồng độ oxy thấp có thể là nguyên nhân gây ra các bệnh cho tôm.

Nồng độ oxy thấp:

• Khi nồng độ oxy hòa tan trong nước giảm xuống dưới mức tối thiểu (thường là dưới 4 mg/L), tôm sẽ có dấu hiệu nổi đầu, tập trung ở các khu vực có dòng chảy hoặc nơi có sự khuấy động nước.
• Tôm thiếu oxy trong thời gian dài có thể dẫn đến suy giảm sức khỏe, giảm sức đề kháng và dễ bị nhiễm bệnh.

Nhiệt độ nước cao hoặc thấp:

• Tôm rất nhạy cảm với nhiệt độ nước. Nhiệt độ quá cao (trên 33°C) hoặc quá thấp (dưới 20°C) có thể làm tôm bị sốc nhiệt, giảm ăn và dễ bị nhiễm bệnh.
• Tôm chịu nhiệt độ không ổn định có thể xuất hiện các triệu chứng như bơi chậm, lờ đờ hoặc không bơi, tập trung gần đáy ao.

Nồng độ ammonia và nitrite cao:

• Nồng độ ammonia (NH3) và nitrite (NO2) cao trong ao là những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng ngộ độc ở tôm. Khi bị ngộ độc ammonia hoặc nitrite, tôm có thể xuất hiện các triệu chứng như bơi lờ đờ, vỏ tôm mỏng hoặc có màu đen, cơ thể suy yếu và dễ chết.

Biện pháp phòng ngừa và xử lý khi phát hiện sớm tôm bị bệnh

Kiểm tra định kỳ và giám sát môi trường ao:

• Để phát hiện sớm bệnh tôm, người nuôi cần thường xuyên kiểm tra ao nuôi, bao gồm kiểm tra màu nước, chất lượng nước, và hành vi của tôm. Các yếu tố như pH, oxy hòa tan, độ mặn, nồng độ ammonia và nitrite cần được đo lường định kỳ.

Sử dụng thức ăn chất lượng và chế độ ăn hợp lý:

• Thức ăn là yếu tố quan trọng giúp tăng cường sức đề kháng cho tôm. Người nuôi nên sử dụng các loại thức ăn chất lượng cao, bổ sung vitamin và khoáng chất cần thiết để giúp tôm phát triển khỏe mạnh.

Quản lý mật độ nuôi:

• Mật độ nuôi quá cao có thể làm gia tăng sự cạnh tranh về thức ăn và oxy, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Do đó, người nuôi cần kiểm soát mật độ nuôi hợp lý để đảm bảo tôm có điều kiện sinh trưởng tốt nhất.

Sử dụng chế phẩm sinh học:

• Sử dụng các chế phẩm sinh học như vi sinh vật có lợi để cân bằng hệ sinh thái ao nuôi, giúp hạn chế sự phát triển của vi khuẩn có hại và cải thiện chất lượng nước.

Việc phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh ở tôm là yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu thiệt hại trong quá trình nuôi. Người nuôi cần quan sát kỹ các hành vi bất thường của tôm, kiểm tra màu sắc và hình dáng cơ thể, đồng thời giám sát chặt chẽ các yếu tố môi trường để kịp thời xử lý khi có dấu hiệu bất thường.