Ngành Nuôi Tôm Việt Nam: Chiến Lược Bền Vững Trong Bối Cảnh Tăng Giá và Biến Đổi Khí Hậu

Ngành công nghiệp tôm đang đối mặt với những thách thức đáng lo ngại về giá cả và môi trường. Kể từ đầu năm 2021, giá thức ăn cho tôm đã tăng đến 25%. Cuối cùng, sau khi Thỏa thuận Ngũ cốc ở Biển Đen bất thành, giá lúa mì tiếp tục tăng thêm 8%, đồng thời làm tăng giá thức ăn chăn nuôi. Điều này đang khiến người nuôi tôm đối mặt với khó khăn nặng nề.

Hiện nay, toàn cầu sản xuất khoảng 5,5 triệu tấn tôm, nhưng để nuôi được con số này, cần 9 triệu tấn thức ăn. Giá tôm trên thị trường đã giảm đáng kể, trong khi chi phí thức ăn tăng. Điều này dẫn đến tình cảnh mà nông dân buộc phải nuôi tôm mà không kiếm lời, thậm chí lỗ.

Tại các tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long, giá tôm liên tục giảm hoặc duy trì ở mức thấp. Tôm thẻ chân trắng loại 40 con/kg hiện chỉ còn khoảng 113.000 - 115.000 đồng/kg, loại 50 con/kg khoảng 103.000 - 105.000 đồng/kg. Đặc biệt, loại 100 con/1kg giá chỉ còn 83.000 - 85.000 đồng/kg. Tôm lớn (20 - 30 con/kg) giảm đến 20.000 - 30.000 đồng/kg so với đầu năm 2023.

Tại Tiền Giang, nhiều hộ dân cho biết giá tôm thẻ chân trắng loại 30 con/kg chỉ còn 120.000 đồng/kg, loại 40 con/kg giảm xuống 100.000 đồng/kg, và loại 60 con/kg chỉ còn 80.000 đồng/kg. Tại Bến Tre, tôm loại 30 - 40 con/kg giảm xuống khoảng 110.000 đồng/kg. Tại Bạc Liêu, tôm thẻ chân trắng loại 100 con/kg giảm hơn 20.000 đồng, chỉ còn 80.000 đồng/kg, và loại 30 con/kg giảm xuống 130.000 đồng/kg.

Ông Lý Thường Kiệt, Giám đốc Hợp tác xã Phú Hưng Thịnh, huyện Cái Nước, chia sẻ: "Giá tôm thẻ chân trắng loại 40 con/kg giảm đến 98.000 đồng/kg, mất hơn 70.000 đồng. Sau khi thu hoạch 1 tấn tôm, lợi nhuận chỉ còn khoảng 10 triệu đồng, chưa kể các chi phí khác như bảo dưỡng thiết bị và máy móc. Người nuôi tôm đang phải đối mặt với nhiều khó khăn lớn."

Nhiều hộ nuôi tôm ở Việt Nam đang phải vay ngân hàng để đảm bảo đủ tiền để đầu tư. Tuy nhiên, tình hình khủng hoảng kinh tế toàn cầu, sự tăng lãi suất vay ngân hàng, và việc người dân phải siết chặt chi tiêu khiến họ rơi vào tình trạng "tiến thoái lưỡng nan". Họ gặp khó khăn để chi trả lãi ngân hàng và các chi phí liên quan đến bảo dưỡng máy móc và ao nuôi.

Để thích nghi, nhiều người nông dân đã chuyển sang nuôi trồng các loài khác như cá và cua. Tuy nhiên, việc này ảnh hưởng đến cả ngành sản xuất thức ăn cho tôm. Nếu lượng tiêu thụ sản phẩm giảm, các nhà sản xuất thức ăn cho tôm khó lòng tồn tại trên thị trường hoặc phải chuyển đổi sang các mô hình sản xuất mới.

Chưa hết khó khăn, mùa vụ nuôi tôm trong năm nay cũng đối mặt với các trở ngại về biến đổi khí hậu và điều kiện thời tiết không ổn định. Các ao tôm thường gặp bệnh EPH và hiện tượng phân trắng, khiến cho tôm khó lớn và giá thành nuôi tôm tăng cao.

Nếu người nuôi tôm chọn cách nuôi tôm thẻ chân trắng trong ao đất, kích cỡ của tôm thường là 100 - 50 con/kg. Tuy nhiên, giá tôm loại này đã giảm thê thảm, và sự lây lan của bệnh đã khiến người nuôi gặp nhiều khó khăn. Do đó, một số hộ nuôi tôm phải chuyển sang nuôi và thu hoạch tôm có kích cỡ nhỏ hơn, khoảng 20 - 25 con/kg, để có thể kiếm đủ tiền trang trải các chi phí khác.

Một giải pháp cho ngành nuôi tôm trong tình hình hiện nay là hướng đến mục tiêu nuôi tôm bền vững. Thay vì nuôi tôm với mật độ cao, người nuôi cần xem xét lựa chọn mô hình và mật độ nuôi phù hợp. Điều này giúp tối ưu hóa tỷ lệ nuôi thành công, giảm áp lực lên môi trường, và giảm giá thành sản xuất.

Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, nhấn mạnh một điểm quan trọng: "Chúng ta phải ngừng tham lam. Thay vì nuôi tôm với mật độ cao để kiếm nhiều lợi nhuận, chúng ta cần cân nhắc. Nên nhớ rằng có những yếu tố theo quy luật tự nhiên mà chúng ta không thể kiểm soát. Minh Phú đã bỏ ra nhiều tiền và công sức nhưng kết quả không như ý.

Hiện tại, tôi nghĩ rằng chúng ta nên giảm mật độ nuôi. Bằng cách giảm mật độ, ta có thể giảm nguy cơ và áp lực lên môi trường, từ đó giảm giá thành. Khi giá thành nuôi tôm tại Việt Nam bằng với Ecuador, người nuôi có thể đạt lợi nhuận 30%, và các doanh nghiệp chế biến cũng có thể có lợi nhuận 20%."

Mật độ nuôi phù hợp nên dừng ở mức 120 - 150 con/m2. Mật độ này giúp người nuôi quản lý môi trường dễ dàng và thu được tôm có kích cỡ lớn. Việc học hỏi từ Ecuador và Ấn Độ có thể giúp Việt Nam cải thiện tình hình. Ecuador đã chọn cách nuôi tôm kháng bệnh và duy trì mật độ thấp (30-50 con/m2), điều này đã giúp nâng cao tỷ lệ sống của tôm. Các biện pháp nuôi thưa cũng giúp đảm bảo tôm có chất lượng cao và giảm lượng thức ăn cần sử dụng, giảm sử dụng kháng sinh, và giảm giá thành sản xuất.

Hơn nữa, việc thu tỉa nhiều lần để giảm mật độ một cách hợp lý có thể giúp giảm áp lực trên môi trường. Mở rộng sản xuất thay vì nuôi tôm mật độ cao có thể giúp người nuôi tiếp cận giá phân phối trực tiếp, giảm chi phí nguyên liệu đầu vào. Các hộ nuôi mật độ thấp có thể liên kết thành hợp tác xã là một giải pháp để giảm áp lực về giá thành.

Một giải pháp quan trọng khác là thiết kế quy trình nuôi tôm phù hợp và xây dựng hệ thống nuôi tuần hoàn. Hệ thống này giúp quản lý môi trường và giảm rủi ro dịch bệnh. Điều này phù hợp với việc nuôi tôm ở mật độ thấp, và hệ thống đơn giản hơn có thể kiểm soát căng thẳng tôm và rủi ro dịch bệnh.

Tuy nhiên, để đạt sự bền vững trong dài hạn, cần có sự hỗ trợ từ chính phủ. Chính phủ cần thiết lập chính sách bảo hiểm cho người nuôi tôm, đặc biệt là các hợp tác xã. Chính sách này nên áp dụng cho các hợp tác xã tham gia bảo hiểm với điều kiện sử dụng công nghệ cao và số hóa để đảm bảo tính công bằng và minh bạch.

Trong tình hình khó khăn hiện nay, việc xem xét lại cách nuôi tôm và thiết lập các giải pháp bền vững có thể giúp ngành công nghiệp tôm vượt qua những thách thức đang đối diện.