Nuôi tôm thương phẩm lớn: Hành trình vượt qua dịch bệnh và biến động giá cả

Nuôi tôm là một trong những ngành sản xuất thủy sản chủ lực tại nhiều quốc gia Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, quốc gia có bờ biển dài và môi trường tự nhiên thuận lợi cho việc phát triển tôm nước mặn lẫn nước ngọt. Tuy nhiên, con đường nuôi tôm về cỡ lớn (hay còn gọi là tôm thương phẩm lớn) lại chứa đựng rất nhiều thách thức lớn mà các hộ nuôi tôm, doanh nghiệp và cả ngành công nghiệp thủy sản đều phải đối mặt. Việc đối đầu với những khó khăn này không chỉ đòi hỏi sự kiên nhẫn, sáng tạo mà còn cần sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan để tìm ra những giải pháp bền vững, hiệu quả.

Thách thức về môi trường và điều kiện tự nhiên

Một trong những khó khăn hàng đầu đối với việc nuôi tôm về cỡ lớn là việc quản lý môi trường ao nuôi và điều kiện tự nhiên. Tôm là loài thủy sản nhạy cảm, chúng phản ứng rất nhanh với sự thay đổi của nhiệt độ, độ mặn, hàm lượng oxy hòa tan, độ pH và nhiều yếu tố khác trong nước. Đặc biệt, khi nuôi tôm đến kích cỡ lớn, yêu cầu về chất lượng nước càng cao và khó kiểm soát hơn.

• Sự thay đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu đã và đang gây ra những tác động rõ rệt đến việc nuôi tôm. Hiện tượng thời tiết cực đoan như nắng nóng kéo dài, mưa lớn bất thường, hay bão lũ không chỉ ảnh hưởng đến điều kiện nuôi trồng mà còn có thể gây ra dịch bệnh bùng phát, làm thiệt hại nặng nề cho người nuôi tôm.
• Nước biển dâng và xâm nhập mặn: Ở các vùng ven biển, xâm nhập mặn đang ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn do nước biển dâng. Điều này làm thay đổi độ mặn trong các ao nuôi, ảnh hưởng đến sự phát triển của tôm. Tôm thường yêu cầu một môi trường có độ mặn ổn định, nên bất kỳ sự thay đổi đột ngột nào về độ mặn đều có thể gây sốc và làm giảm sức khỏe của tôm.
• Chất lượng nước và ô nhiễm: Sự ô nhiễm nước từ các nguồn nước xả thải công nghiệp, nông nghiệp và dân cư làm gia tăng mức độ độc hại trong nước ao nuôi, đặc biệt là kim loại nặng, hoá chất độc hại và vi sinh vật gây bệnh. Để đối phó với ô nhiễm nước, các hộ nuôi tôm phải sử dụng nhiều biện pháp xử lý nước như lọc, sục khí, hay sử dụng hoá chất khử trùng, nhưng các biện pháp này thường tốn kém và không bền vững.

Thách thức về dịch bệnh

Dịch bệnh là một trong những vấn đề nan giải nhất trong việc nuôi tôm, đặc biệt là khi muốn nuôi tôm đến kích cỡ lớn. Có rất nhiều loại bệnh nguy hiểm đe dọa đến tôm, trong đó có những bệnh gây chết hàng loạt và không có thuốc đặc trị như:

• Bệnh đốm trắng: Đây là một trong những bệnh phổ biến và nguy hiểm nhất đối với tôm nuôi. Bệnh đốm trắng gây ra bởi một loại virus làm tôm chết rất nhanh trong một thời gian ngắn. Khi bệnh bùng phát, người nuôi thường phải đối mặt với thiệt hại lớn về kinh tế vì tôm chết hàng loạt và khó có thể cứu chữa.
• Bệnh hoại tử gan tụy cấp tính: Loại bệnh này thường xảy ra trong giai đoạn nuôi tôm giống và có thể tiếp tục ảnh hưởng đến tôm trưởng thành. Bệnh này không chỉ làm giảm tốc độ sinh trưởng của tôm mà còn dẫn đến tôm chết hàng loạt nếu không được kiểm soát kịp thời.
• Bệnh EMS (Early Mortality Syndrome): Đây là bệnh gây chết tôm hàng loạt trong giai đoạn tôm còn nhỏ, đặc biệt nguy hiểm với các hộ nuôi tôm có quy mô lớn. Bệnh này ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng tôm thương phẩm.

Để đối phó với dịch bệnh, các hộ nuôi tôm phải áp dụng các biện pháp phòng ngừa và xử lý bệnh kịp thời. Tuy nhiên, việc phát hiện bệnh thường khó khăn và đôi khi việc sử dụng kháng sinh không được kiểm soát có thể gây ra tình trạng kháng thuốc, làm bệnh trở nên khó chữa hơn.

Thách thức về thức ăn và dinh dưỡng

Một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến sự phát triển của tôm chính là thức ăn. Để nuôi tôm về cỡ lớn, người nuôi cần đảm bảo cung cấp cho tôm một chế độ dinh dưỡng đầy đủ, hợp lý và cân đối. Tuy nhiên, việc quản lý dinh dưỡng cho tôm cũng gặp nhiều khó khăn:

• Chi phí thức ăn cao: Thức ăn chiếm phần lớn chi phí trong quá trình nuôi tôm. Với giá thành thức ăn công nghiệp ngày càng tăng, đặc biệt là các loại thức ăn chất lượng cao dành cho tôm cỡ lớn, người nuôi thường phải đối mặt với áp lực kinh tế lớn. Hơn nữa, sự thiếu hụt nguyên liệu sản xuất thức ăn do biến động của thị trường toàn cầu cũng khiến giá thức ăn tăng cao hơn.
• Thức ăn không đảm bảo chất lượng: Trên thị trường có nhiều loại thức ăn dành cho tôm, nhưng không phải loại nào cũng đảm bảo được chất lượng. Thức ăn kém chất lượng không chỉ làm giảm tốc độ phát triển của tôm mà còn có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe và làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
• Thói quen ăn uống của tôm: Tôm là loài ăn khá "kén chọn" và có thói quen ăn vào các thời điểm nhất định trong ngày. Nếu không quản lý tốt lượng thức ăn đưa vào, việc cho ăn không đúng cách có thể dẫn đến dư thừa thức ăn, làm ô nhiễm môi trường ao nuôi và gây lãng phí. Ngược lại, nếu thiếu thức ăn hoặc thức ăn không đủ dinh dưỡng, tôm sẽ phát triển chậm, không đạt được kích cỡ thương phẩm mong muốn.

Vấn đề về công nghệ và kỹ thuật nuôi

Công nghệ và kỹ thuật nuôi đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả sản xuất và chất lượng tôm thương phẩm. Tuy nhiên, đối với việc nuôi tôm về cỡ lớn, nhiều thách thức về công nghệ vẫn đang tồn tại:

• Công nghệ nuôi lạc hậu: Ở nhiều địa phương, các hộ nuôi tôm vẫn sử dụng các phương pháp nuôi truyền thống, không áp dụng công nghệ cao, dẫn đến năng suất thấp và tôm khó đạt được kích cỡ lớn. Những công nghệ như nuôi tuần hoàn nước, hệ thống ao nổi, hay công nghệ biofloc vẫn chưa được phổ biến rộng rãi do chi phí đầu tư ban đầu cao và thiếu hiểu biết về kỹ thuật.
• Thiếu kiến thức kỹ thuật: Nhiều người nuôi tôm không được đào tạo bài bản về kỹ thuật nuôi tôm, đặc biệt là kỹ thuật nuôi tôm về cỡ lớn. Việc thiếu kiến thức về quản lý môi trường ao nuôi, kiểm soát dịch bệnh, hay dinh dưỡng cho tôm có thể dẫn đến các sai lầm trong quá trình nuôi, gây thiệt hại lớn.
• Khó khăn trong việc áp dụng công nghệ tự động hóa: Mặc dù công nghệ tự động hóa như hệ thống quản lý môi trường ao nuôi, hệ thống cho ăn tự động đã được phát triển, nhưng việc triển khai rộng rãi các công nghệ này vẫn còn gặp nhiều hạn chế. Chi phí đầu tư cao và yêu cầu về kỹ thuật là rào cản lớn đối với các hộ nuôi nhỏ lẻ.

Thị trường tiêu thụ và giá bán

Thị trường tiêu thụ cũng là một trong những thách thức lớn đối với người nuôi tôm, đặc biệt là tôm cỡ lớn. Thị trường tôm toàn cầu có sự biến động mạnh về giá cả và nhu cầu tiêu thụ, điều này tạo ra những rủi ro không nhỏ cho người nuôi tôm.

• Sự cạnh tranh gay gắt: Trên thị trường quốc tế, tôm của Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các nước khác như Thái Lan, Ấn Độ, Ecuador. Các nước này đều có những chính sách hỗ trợ ngành tôm mạnh mẽ, quy mô sản xuất lớn và chi phí thấp hơn, dẫn đến việc tôm Việt Nam khó cạnh tranh về giá cả.
• Biến động giá tôm: Giá tôm thường xuyên biến động do ảnh hưởng của cung cầu thị trường, chi phí vận chuyển, chính sách thuế quan, và các yếu tố khác. Khi giá tôm giảm, người nuôi thường chịu thiệt hại lớn do chi phí nuôi cao và thời gian nuôi kéo dài.