Phòng, Chống Dịch Bệnh DIV1: Bảo Vệ Ngành Nuôi Tôm Trước Thách Thức Mới

Bệnh DIV1 (Decapod Iridescent Virus 1) là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng đối với ngành nuôi tôm trên toàn cầu. Được phát hiện lần đầu tiên tại Trung Quốc vào năm 2014, bệnh DIV1 đã lan rộng ra nhiều quốc gia khác và gây ra những thiệt hại lớn cho các trang trại nuôi tôm. Với tình hình biến đổi khí hậu và môi trường ngày càng bất lợi, việc quản lý dịch bệnh này trở nên vô cùng cấp thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành thủy sản.

Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích về bệnh DIV1, từ đặc điểm, cách nhận biết cho đến các biện pháp phòng, chống dịch bệnh, nhằm giúp người nuôi tôm có thêm kiến thức và kỹ năng để đối phó với bệnh này.

Bệnh DIV1 là gì?

Tác nhân gây bệnh

Bệnh DIV1 là do một loại virus thuộc họ Iridoviridae gây ra, với tên khoa học đầy đủ là Decapod Iridescent Virus 1 (DIV1). Đây là một loại virus có cấu trúc phức tạp, có khả năng gây bệnh ở nhiều loài giáp xác, bao gồm tôm, cua và một số loài sinh vật biển khác. Đối với tôm, DIV1 đặc biệt nguy hiểm vì khả năng lây lan nhanh chóng và tỷ lệ tử vong cao.

Đặc điểm virus

DIV1 là một loại virus DNA hai chuỗi có lớp vỏ bọc ngoài, với đường kính khoảng 150-200 nm. Virus này có khả năng tấn công vào các tế bào của hệ miễn dịch và tế bào biểu mô của tôm, làm suy giảm chức năng bảo vệ của cơ thể tôm và gây ra nhiều triệu chứng lâm sàng nguy hiểm.

Loài tôm bị ảnh hưởng

Bệnh DIV1 có khả năng lây nhiễm trên nhiều loài tôm khác nhau, bao gồm cả tôm sú (Penaeus monodon), tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) - hai loài tôm nuôi phổ biến nhất trên thế giới, đặc biệt là ở các nước như Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ và Việt Nam. Ngoài ra, một số loài tôm tự nhiên và các loài giáp xác khác như cua cũng có thể bị nhiễm virus này.

Các triệu chứng và biểu hiện của bệnh DIV1

Triệu chứng bên ngoài

Một trong những thách thức lớn nhất của bệnh DIV1 là việc phát hiện bệnh sớm. Nhiều trường hợp, tôm nhiễm virus DIV1 không biểu hiện triệu chứng rõ ràng cho đến khi bệnh đã tiến triển nặng. Tuy nhiên, một số dấu hiệu có thể giúp nhận biết tôm nhiễm bệnh bao gồm:

• Thân tôm chuyển màu đỏ nhạt hoặc xanh xám: Khi nhiễm DIV1, màu sắc của tôm thường thay đổi, đặc biệt là ở vỏ, đuôi và các chân bơi. Tôm có thể chuyển sang màu đỏ nhạt hoặc xanh xám, kém sáng bóng hơn bình thường.
• Tôm bơi lờ đờ, yếu ớt: Tôm nhiễm bệnh thường trở nên kém linh hoạt, bơi yếu và thường tập trung ở mép ao hoặc tầng nước trên cùng, thay vì phân bố đều trong ao như bình thường.
• Tôm chết hàng loạt: Ở giai đoạn nặng, DIV1 có thể gây tử vong hàng loạt, đặc biệt là ở các đàn tôm giống hoặc tôm còn nhỏ tuổi. Tỷ lệ chết có thể lên tới 80-90%, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các trang trại nuôi.

Triệu chứng bên trong

Khi mổ khám tôm bị nhiễm DIV1, các tổn thương bên trong có thể được nhận thấy rõ ràng hơn:

• Gan tụy teo lại: Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất là gan tụy của tôm bị teo lại, có màu nhạt hơn bình thường.
• Tổn thương mô cơ và nội tạng: Virus DIV1 gây tổn thương đến nhiều mô cơ và nội tạng khác của tôm, làm suy giảm chức năng sống, từ đó dẫn đến tử vong.

Cơ chế lây lan của bệnh DIV1

Lây truyền qua nước và bùn

Bệnh DIV1 chủ yếu lây lan qua môi trường nước và bùn. Khi tôm bị nhiễm bệnh, virus sẽ được thải ra môi trường thông qua phân và dịch tiết của tôm. Virus có thể tồn tại trong nước và bùn ao trong một thời gian dài, tiếp tục lây nhiễm cho những con tôm khác trong cùng ao nuôi hoặc lây lan sang các ao lân cận thông qua nước.

Lây truyền qua tôm giống

Tôm giống là một nguồn lây nhiễm phổ biến của bệnh DIV1. Nếu trại giống không kiểm soát chặt chẽ về nguồn gốc và chất lượng tôm giống, virus DIV1 có thể lây lan từ tôm giống sang tôm thương phẩm. Vì vậy, việc kiểm tra và đảm bảo tôm giống sạch bệnh là yếu tố rất quan trọng.

Lây truyền qua động vật trung gian

Một số loài sinh vật trong ao như cua, cá nhỏ hoặc các loài giáp xác khác có thể trở thành vật mang virus, giúp lây truyền bệnh từ ao này sang ao khác. Những sinh vật này có thể nhiễm virus nhưng không phát bệnh, tạo ra nguy cơ tiềm ẩn trong việc lây lan virus qua các môi trường nước khác nhau.

Các biện pháp phòng, chống dịch bệnh DIV1

Kiểm soát nguồn tôm giống

Một trong những biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh DIV1 là kiểm soát chặt chẽ nguồn tôm giống. Người nuôi tôm cần lựa chọn các trại giống uy tín, có quy trình sản xuất đảm bảo an toàn sinh học và cam kết cung cấp tôm giống sạch bệnh. Việc kiểm tra bệnh tôm giống trước khi thả nuôi bằng các phương pháp xét nghiệm PCR là rất quan trọng để đảm bảo tôm giống không bị nhiễm DIV1.

Quản lý môi trường ao nuôi

Môi trường ao nuôi là yếu tố quyết định đến sự phát triển và sức khỏe của tôm. Để phòng ngừa bệnh DIV1, người nuôi cần thực hiện các biện pháp quản lý môi trường ao nuôi nghiêm ngặt:

• Thay nước và cải tạo ao định kỳ: Việc thay nước thường xuyên giúp giảm thiểu nồng độ virus và các chất độc hại trong ao. Đồng thời, cải tạo ao nuôi sau mỗi vụ tôm để loại bỏ các tác nhân gây bệnh và bùn đáy ao cũng rất cần thiết.
• Sử dụng vi sinh và hóa chất xử lý môi trường: Các sản phẩm vi sinh có thể giúp phân hủy chất hữu cơ trong ao nuôi, làm giảm nguy cơ ô nhiễm môi trường và tạo điều kiện cho tôm phát triển khỏe mạnh. Ngoài ra, việc sử dụng các loại hóa chất an toàn để xử lý môi trường khi cần thiết cũng giúp giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh.

Áp dụng quy trình nuôi an toàn sinh học

Quy trình nuôi an toàn sinh học là yếu tố then chốt trong việc phòng, chống dịch bệnh DIV1:

• Thực hiện cách ly tôm mới nhập: Tôm giống mới nhập về cần được cách ly và nuôi riêng trong một khoảng thời gian để đảm bảo không mang theo mầm bệnh. Việc này giúp phát hiện và loại bỏ các con tôm bị nhiễm bệnh trước khi thả nuôi chung vào ao thương phẩm.
• Sát trùng thiết bị, dụng cụ nuôi: Tất cả các thiết bị, dụng cụ sử dụng trong quá trình nuôi tôm cần được sát trùng kỹ lưỡng trước và sau mỗi lần sử dụng để tránh lây nhiễm virus giữa các ao.

Quản lý chế độ dinh dưỡng

Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng giúp tăng cường sức đề kháng cho tôm. Người nuôi cần cung cấp cho tôm chế độ dinh dưỡng hợp lý, bao gồm các loại thức ăn giàu protein, vitamin và khoáng chất. Việc sử dụng các sản phẩm bổ sung tăng cường miễn dịch cho tôm cũng giúp tôm có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh như virus DIV1.

Theo dõi và kiểm tra định kỳ

Việc theo dõi sức khỏe của tôm và kiểm tra môi trường ao nuôi định kỳ là rất quan trọng để phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh DIV1. Khi phát hiện tôm có dấu hiệu nhiễm bệnh, cần có các biện pháp xử lý kịp thời như cách ly tôm bệnh, kiểm tra và xử lý môi trường ao nuôi, tránh lây lan ra diện rộng.

Các phương pháp điều trị và kiểm soát dịch bệnh DIV1

Hiện tại, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh DIV1. Việc kiểm soát dịch bệnh chủ yếu dựa vào các biện pháp phòng ngừa và quản lý môi trường. Tuy nhiên, một số nghiên cứu đang được tiến hành để tìm ra các loại vắc-xin và phương pháp điều trị virus DIV1 trong tương lai. Các biện pháp quản lý sinh học, như sử dụng vi khuẩn có lợi để cạnh tranh với virus hoặc nâng cao sức đề kháng tự nhiên của tôm, cũng đang được phát triển và áp dụng thử nghiệm tại một số quốc gia.

Kết luận

Bệnh DIV1 là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với ngành nuôi tôm, đặc biệt là tại các nước có sản lượng tôm lớn như Việt Nam. Tuy nhiên, bằng việc áp dụng các biện pháp phòng, chống dịch bệnh một cách khoa học và quản lý môi trường nuôi chặt chẽ, người nuôi tôm hoàn toàn có thể giảm thiểu rủi ro và bảo vệ đàn tôm của mình khỏi sự tấn công của virus này. Trong tương lai, với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, việc phát triển vắc-xin và các biện pháp điều trị hiệu quả cho bệnh DIV1 sẽ mở ra hy vọng mới cho ngành nuôi tôm toàn cầu.