So Sánh Bệnh EHP và Các Bệnh Phổ Biến Trên Tôm Thẻ Chân Trắng

Ngành nuôi tôm, đặc biệt là tôm thẻ chân trắng (Litopenaeus vannamei), đang đối mặt với nhiều thách thức về dịch bệnh. Trong số các bệnh này, bệnh vi bào tử trùng (Enterocytozoon hepatopenaei - EHP) đã trở thành một trong những mối đe dọa lớn đối với ngành nuôi tôm ở nhiều quốc gia. So sánh EHP với các bệnh khác giúp hiểu rõ hơn về tác động, cơ chế lây lan, triệu chứng và biện pháp phòng trị cho mỗi loại bệnh, từ đó hỗ trợ quản lý sức khỏe ao nuôi hiệu quả hơn.

Tổng quan về bệnh EHP và các bệnh phổ biến khác trên tôm

• Bệnh EHP (Enterocytozoon hepatopenaei): Gây ra bởi vi bào tử trùng thuộc họ Microsporidia, bệnh EHP không gây tỷ lệ chết cao nhưng ảnh hưởng nghiêm trọng đến tăng trưởng của tôm do giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng và gây còi cọc. EHP ký sinh chủ yếu ở tế bào gan tụy của tôm.
• Hội chứng tôm chết sớm (EMS) hoặc bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND): Đây là bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao, do vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus gây ra. Bệnh tấn công vào gan tụy, làm suy giảm nhanh chóng chức năng gan và gây chết hàng loạt.
• Bệnh đốm trắng (White Spot Syndrome Virus - WSSV): Do virus WSSV gây ra, bệnh có khả năng lây lan rất nhanh, gây tử vong cao cho tôm ở nhiều giai đoạn khác nhau. Bệnh này ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và có thể gây chết toàn bộ tôm trong ao trong vài ngày.
• Bệnh đầu vàng (Yellow Head Virus - YHV): Do virus YHV gây ra, bệnh đầu vàng tấn công hệ miễn dịch và gây chết nhanh chóng, chủ yếu ở tôm trưởng thành, với triệu chứng nổi bật là phần đầu và cơ thể tôm chuyển sang màu vàng nhạt.
• Bệnh hoại tử cơ quan (Infectious Myonecrosis Virus - IMNV): Do virus IMNV gây ra, bệnh hoại tử cơ quan gây tổn thương nghiêm trọng ở phần cơ bụng và thân, khiến tôm yếu, dễ chết khi gặp điều kiện môi trường bất lợi.

So sánh về tác nhân gây bệnh

• EHP: Tác nhân là vi bào tử trùng thuộc họ Microsporidia, ký sinh trong tế bào gan tụy và chủ yếu ảnh hưởng đến sự tăng trưởng.
• EMS/AHPND: Tác nhân là vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus chứa độc tố gây tổn thương gan tụy và gây chết nhanh chóng.
• WSSV, YHV, IMNV: Đây đều là các bệnh do virus gây ra, lây lan nhanh qua nước, chất thải từ tôm bệnh, thức ăn sống và môi trường ao nuôi. Các virus này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chức năng của nhiều cơ quan nội tạng của tôm.

Triệu chứng lâm sàng

• EHP: Tôm chậm lớn, còi cọc, giảm khả năng hấp thu thức ăn và có dấu hiệu yếu, tỷ lệ chết thấp nhưng gây thiệt hại kinh tế do giảm năng suất.
• EMS/AHPND: Tôm có dấu hiệu gan tụy nhạt màu, mềm nhũn, ruột rỗng và có thể chết đột ngột với tỷ lệ cao trong vài ngày. Triệu chứng thường xuất hiện ngay từ khi tôm còn nhỏ.
• WSSV: Xuất hiện các đốm trắng trên vỏ, phần bụng phình to, phản ứng chậm và chết nhanh, tỷ lệ chết cao.
• YHV: Phần đầu và cơ tôm chuyển màu vàng nhạt, cơ thể yếu dần, chán ăn và chết hàng loạt trong thời gian ngắn.
• IMNV: Phần cơ thịt của tôm có màu trắng đục, tôm yếu dần, dễ bị chết khi bị sốc nhiệt hoặc điều kiện môi trường xấu.

Phương thức lây truyền

• EHP: Lây truyền chủ yếu qua phân tôm bệnh, thức ăn, môi trường nước ao và các dụng cụ nuôi trồng bị nhiễm khuẩn. Bệnh không lây qua các loài khác ngoài tôm.
• EMS/AHPND: Lây truyền qua nước, bùn, dụng cụ nuôi và các loài tôm khác đã nhiễm vi khuẩn. Tốc độ lây lan nhanh, nhất là khi ao nuôi có mật độ cao và vệ sinh kém.
• WSSV, YHV, IMNV: Các virus này lây truyền qua đường nước, thức ăn sống, tiếp xúc trực tiếp với tôm bệnh hoặc các loài giáp xác khác. WSSV và YHV đặc biệt nguy hiểm vì khả năng lây lan rất nhanh.

Ảnh hưởng đến tôm và kinh tế ngành nuôi trồng

• EHP: Không gây chết hàng loạt nhưng làm chậm sự phát triển, ảnh hưởng lớn đến năng suất và kích cỡ thu hoạch, làm tăng chi phí do kéo dài thời gian nuôi.
• EMS/AHPND: Gây chết hàng loạt trong thời gian ngắn, có thể mất hoàn toàn vụ nuôi, thiệt hại lớn về kinh tế cho người nuôi.
• WSSV, YHV: Gây chết hàng loạt, thiệt hại lớn cho người nuôi, đặc biệt là ở các vùng nuôi tập trung. Thời gian khắc phục lâu và tốn kém.
• IMNV: Gây tổn thương cơ và chết hàng loạt trong điều kiện môi trường bất lợi, giảm hiệu quả nuôi trồng và thiệt hại kinh tế do mất sản lượng.

Phương pháp chẩn đoán

• EHP: Chẩn đoán bằng kỹ thuật PCR để phát hiện DNA của vi bào tử trùng EHP, hoặc sử dụng phương pháp nhuộm để quan sát vi khuẩn ký sinh trong gan tụy.
• EMS/AHPND: Chẩn đoán qua các triệu chứng lâm sàng và kiểm tra vi khuẩn Vibrio bằng phương pháp PCR.
• WSSV, YHV, IMNV: Chẩn đoán nhanh qua PCR hoặc kiểm tra mô học để phát hiện dấu hiệu của virus trong tế bào của tôm.

Biện pháp phòng ngừa và kiểm soát

• EHP: Áp dụng biện pháp sinh học, vệ sinh ao nuôi kỹ lưỡng, sử dụng tôm giống không nhiễm bệnh và hạn chế mật độ nuôi. Định kỳ kiểm tra PCR để phát hiện sớm mầm bệnh.
• EMS/AHPND: Duy trì môi trường nuôi sạch, giảm mật độ nuôi, sử dụng thức ăn chất lượng, bổ sung vi sinh vật có lợi để ức chế Vibrio, và lựa chọn nguồn giống tôm sạch bệnh.
• WSSV, YHV: Kiểm soát chất lượng nước, hạn chế sử dụng thức ăn sống, vệ sinh dụng cụ nuôi, quản lý tốt nhiệt độ ao nuôi và sử dụng tôm giống không nhiễm virus.
• IMNV: Giảm thiểu stress cho tôm, kiểm soát chất lượng nước, chọn giống không nhiễm bệnh, duy trì môi trường nuôi ổn định và tránh các điều kiện gây sốc cho tôm.

Bệnh EHP và các bệnh khác trên tôm thẻ chân trắng đều có ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả nuôi trồng và kinh tế ngành thủy sản. Mỗi bệnh có tác nhân gây bệnh, triệu chứng, phương thức lây lan và phương pháp điều trị khác nhau, yêu cầu người nuôi phải hiểu rõ đặc điểm của từng bệnh để có biện pháp phòng ngừa và kiểm soát thích hợp. Trong bối cảnh dịch bệnh ngày càng diễn biến phức tạp, việc ứng dụng công nghệ, cải tiến quy trình nuôi trồng và tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp an toàn sinh học sẽ giúp giảm thiểu rủi ro dịch bệnh và nâng cao hiệu quả sản xuất trong ngành nuôi tôm.