Stress pH: Mối Nguy Hiểm Đối Với Sức Khỏe Đường Ruột Của Tôm

Stress pH: Mối Nguy Hiểm Đối Với Sức Khỏe Đường Ruột Của Tôm 

Trong ngành nuôi tôm, yếu tố môi trường luôn đóng vai trò quyết định đến sức khỏe và năng suất của tôm. Một trong những yếu tố quan trọng nhất là độ pH của nước ao nuôi. Môi trường pH không phù hợp có thể gây ra stress pH ở tôm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng đường ruột, quá trình tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng, thậm chí dẫn đến suy giảm sức khỏe và hiệu quả kinh tế của vụ nuôi. Bài viết này sẽ đi sâu vào các ảnh hưởng của stress pH đến chức năng đường ruột ở tôm, cơ chế gây ra stress, và cách quản lý pH hiệu quả để giảm thiểu những tác động tiêu cực.

Stress pH là gì?

Stress pH là hiện tượng tôm phải đối mặt với các biến động lớn trong môi trường pH hoặc duy trì trong điều kiện pH không phù hợp trong thời gian dài. Mức pH tối ưu cho tôm nuôi, đặc biệt là tôm thẻ chân trắng (Litopenaeus vannamei) và tôm sú (Penaeus monodon), thường dao động từ 7,5 đến 8,5. Khi độ pH của nước ao vượt ra khỏi ngưỡng này, tôm sẽ rơi vào tình trạng stress. Các mức pH quá cao hoặc quá thấp đều có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe tổng thể và chức năng của hệ thống tiêu hóa của tôm.

Ngưỡng pH gây stress ở tôm:

pH dưới 7,5: Môi trường quá axit, gây hại cho mô và enzyme tiêu hóa của tôm.

pH trên 8,5: Môi trường kiềm quá cao, làm tổn thương biểu mô đường ruột và giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng.

Tầm quan trọng của chức năng đường ruột đối với tôm

Đường ruột của tôm không chỉ là nơi thực hiện quá trình tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng mà còn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch. Màng ruột là hàng rào bảo vệ chống lại các tác nhân gây bệnh và độc tố từ môi trường. Khi đường ruột bị tổn thương hoặc chức năng bị suy giảm, tôm sẽ dễ mắc bệnh hơn và hiệu suất nuôi sẽ giảm sút.

Chức năng tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng của tôm phụ thuộc vào sự hoạt động hiệu quả của hệ enzyme tiêu hóa và cấu trúc màng ruột. Khi stress pH xảy ra, cả enzyme tiêu hóa lẫn màng ruột đều bị ảnh hưởng, làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thụ các chất dinh dưỡng quan trọng như protein, lipid, và carbohydrate.

Các ảnh hưởng của stress pH đến chức năng đường ruột của tôm

Tổn thương biểu mô đường ruột

Biểu mô đường ruột là lớp tế bào đầu tiên tiếp xúc với thức ăn và môi trường nước ao. Khi tôm phải đối mặt với stress pH, đặc biệt là trong môi trường pH quá cao hoặc quá thấp, biểu mô này dễ bị tổn thương. Trong môi trường axit (pH <7,5), lớp biểu mô có thể bị ăn mòn, gây ra viêm nhiễm và tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Ở môi trường kiềm (pH >8,5), các tế bào biểu mô cũng bị tổn thương do kiềm hóa quá mức, làm suy giảm chức năng bảo vệ của đường ruột.

Khi lớp biểu mô bị tổn thương, nó sẽ không còn khả năng ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn và các chất gây hại từ môi trường nước ao vào cơ thể tôm. Điều này dẫn đến tình trạng tôm dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn như viêm ruột, bệnh hoại tử gan tụy, và nhiều bệnh khác.

Ảnh hưởng đến hệ enzyme tiêu hóa

Hệ enzyme tiêu hóa trong đường ruột của tôm có vai trò phân giải các chất dinh dưỡng từ thức ăn thành các phần tử nhỏ hơn để dễ dàng hấp thụ. Tuy nhiên, môi trường pH không phù hợp sẽ làm suy giảm hoạt động của các enzyme này. Mỗi loại enzyme tiêu hóa có một khoảng pH tối ưu để hoạt động hiệu quả, và khi pH vượt ra ngoài khoảng này, hoạt tính enzyme sẽ bị giảm sút.

Protease: Enzyme phân giải protein, hoạt động tốt nhất ở pH trung tính đến hơi kiềm (khoảng 7,5-8,5). Khi pH giảm xuống dưới ngưỡng này, hoạt động của protease bị ức chế, khiến quá trình tiêu hóa protein không hiệu quả, dẫn đến giảm hấp thụ và phát triển kém.

Lipase: Enzyme tiêu hóa lipid cũng cần môi trường pH trung tính đến hơi kiềm. Khi pH môi trường bị biến đổi quá lớn, lipid không được tiêu hóa hết, gây tích tụ chất béo trong đường ruột và gan tụy của tôm, dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ.

Suy giảm hệ vi sinh đường ruột

Hệ vi sinh vật đường ruột (microbiota) đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của môi trường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và tạo ra các hợp chất bảo vệ tôm khỏi các mầm bệnh. Stress pH làm thay đổi sự cân bằng của hệ vi sinh này, khiến các vi khuẩn có lợi bị giảm đi và tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh phát triển.

Vi khuẩn có lợi: Các loài vi khuẩn như Lactobacillus, Bacillus và Vibrio có lợi giúp cải thiện quá trình tiêu hóa và bảo vệ đường ruột khỏi các tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, sự biến động pH có thể làm suy giảm số lượng và hoạt động của các vi khuẩn này, từ đó làm suy yếu hệ thống tiêu hóa và miễn dịch của tôm.

Vi khuẩn gây bệnh: Khi pH môi trường thay đổi đột ngột, đặc biệt là khi pH giảm, các loại vi khuẩn gây bệnh như Vibrio parahaemolyticus, nguyên nhân gây bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND), có cơ hội phát triển mạnh hơn.

 Ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất và hấp thụ dinh dưỡng

Stress pH không chỉ ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa mà còn làm suy giảm khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng từ thức ăn. Khi chức năng màng ruột bị tổn thương do pH không phù hợp, các chất dinh dưỡng không được hấp thụ hiệu quả, dẫn đến suy dinh dưỡng, chậm phát triển, và giảm hiệu quả của vụ nuôi.

Protein: Khi quá trình tiêu hóa protein bị ảnh hưởng, tôm sẽ thiếu hụt các axit amin cần thiết cho quá trình sinh trưởng và phát triển. Điều này có thể dẫn đến tình trạng tôm còi cọc và không đạt kích thước tiêu chuẩn.

Lipid: Sự giảm hấp thụ lipid không chỉ gây ra sự tích tụ chất béo trong gan mà còn làm tôm thiếu hụt năng lượng, giảm sức khỏe và khả năng chống chịu với môi trường.

Khoáng chất và vitamin: pH không ổn định còn ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ khoáng chất và vitamin quan trọng cho sức khỏe và hệ miễn dịch của tôm.

Biểu hiện lâm sàng của tôm khi bị stress pH

Khi tôm gặp phải stress pH, người nuôi có thể nhận thấy một số biểu hiện lâm sàng rõ rệt, bao gồm:

Tôm ăn kém: Do hệ tiêu hóa bị suy giảm, tôm sẽ ăn ít hơn và giảm tốc độ phát triển.

Phân lỏng hoặc phân không đều: Khi chức năng tiêu hóa bị ảnh hưởng, quá trình bài tiết của tôm cũng sẽ bị thay đổi, dẫn đến hiện tượng phân lỏng, không định hình, hoặc phân lẫn chất nhầy.

Gan tụy sưng to hoặc đổi màu: Khi quá trình trao đổi chất bị suy giảm, gan tụy của tôm sẽ bị ảnh hưởng, thường sưng to, đổi màu đậm hoặc nhạt hơn bình thường.

Tôm yếu ớt, kém linh hoạt: Tôm dễ mệt mỏi, di chuyển chậm chạp và kém phản ứng với các tác động từ bên ngoài.

Giải pháp giảm thiểu stress pH trong ao nuôi tôm

Để giảm thiểu tình trạng stress pH và bảo vệ sức khỏe đường ruột của tôm, cần áp dụng các biện pháp quản lý môi trường và chăm sóc kỹ thuật hợp lý.

Quản lý pH ao nuôi

Theo dõi pH thường xuyên: Sử dụng các thiết bị đo pH để theo dõi pH nước ao ít nhất 2 lần mỗi ngày (sáng sớm và chiều tối) để phát hiện các biến động pH kịp thời.