PHÈN: Kẻ thù ngầm của tôm nuôi

Phèn, một yếu tố ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng tôm nuôi, thường gây khó khăn lớn trong quá trình xử lý. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, cần phải xác định nguyên nhân gây ra tình trạng nhiễm phèn trong ao nuôi tôm và áp dụng các biện pháp xử lý phù hợp.

1. Nguyên nhân gây ra phèn trong ao nuôi tôm

Một trong những nguyên nhân chính khiến ao tôm bị nhiễm phèn là do chất lượng đất tại ao, đặc biệt là vùng ven biển, chứa hàm lượng sulfat cao. Đất này được hình thành từ những vùng có nhiều xác sinh vật chứa lưu huỳnh. Trong môi trường yếm khí, những sinh vật này phân huỷ và giải phóng lưu huỳnh (S). Lưu huỳnh sẽ kết hợp với nguyên tố sắt có sẵn trong phù sa, tạo thành hợp chất Pyrite (FeS2).

Khi pyrite trong đất ẩm tiếp xúc với không khí, nó sẽ bị oxy hóa và tạo ra các oxít sắt cùng axít sulfuric. Axít sulfuric sẽ tan sắt và các kim loại nặng trong đất như nhôm, kẽm, mangan, đồng. Kết quả là đất trở nên chua, nước có pH thấp (được gọi là đất nhiễm phèn) và chứa các kim loại độc hại vượt quá ngưỡng chịu đựng của tôm nuôi. Hơn nữa, mưa kéo dài cũng có thể rửa trôi phèn từ bờ ao xuống, gây tình trạng nhiễm phèn trong ao.

2. Dấu hiệu nhận biết ao bị nhiễm phèn

Có một số dấu hiệu cho thấy ao nuôi tôm bị nhiễm phèn:

• Vùng đất nhiễm phèn thường có màu xám đen, chứa nhiều FeS2, khi phơi khô thường có phấn trắng. Vùng đất như vậy tạo ra nhiều khó khăn trong việc xử lý phèn.
• Nước ao có thể trở nên trong hơn hoặc chuyển sang màu trà nhạt, có váng vàng nhạt nổi trên mặt nước. Đặc biệt, sau mưa, hiện tượng này thường xảy ra và không có tảo phát triển.
• Thân tôm chuyển từ màu sáng sang màu vàng nhạt hoặc đậm. Vỏ tôm cảm giác cứng hơn bình thường và mang tôm cũng chuyển màu và trở nên cứng hơn.
• Tôm gặp khó khăn trong việc lột xác và bắt đầu từ bỏ ăn sau những trận mưa kéo dài. Trong trường hợp ao bị nhiễm phèn nặng, tôm thường dạt bờ và chết rải rác do phèn bám nhiều vào mang, cản trở quá trình hô hấp.

3. Tác hại của phèn trong ao nuôi tôm

Sự nhiễm phèn trong ao nuôi tôm có những tác động đáng kể:

• Phèn ảnh hưởng xấu đến môi trường nước và sức kháng của tôm. Đất nhiễm phèn thường đi kèm với pH thấp, lượng canxi và magnesium cũng ít, tạo cân bằng áp suất thẩm thấu không tốt giữa tôm và môi trường nước.
• Tôm khó lột vỏ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tạo vỏ của tôm. Hiện tượng tôm bị mềm vỏ hoặc lột vỏ không hoàn toàn, gặp "bệnh vảnh mang" dẫn đến tỉ lệ sống thấp.
• Đất nhiễm phèn tạo môi trường acid, ngăn cản hoạt hóa enzyme trong cơ thể, gây chậm sự phát triển của tôm. Nước nhiễm phèn làm giảm sự gắn kết giữa ôxy và hemoglobin trong máu, tăng quá trình hô hấp, dẫn đến mất năng lượng và suy giảm tốc độ sinh trưởng.
• Hợp chất phèn lơ lửng trong nước bám vào mang, cản trở quá trình hô hấp của tôm, đặc biệt là tôm con.
• Sự giảm độ kiềm và pH trong ao, phá hủy nguồn thức ăn tự nhiên, tạo màng nhớt do sắt hòa tan vào nước, tạo màng dầu và tạo điều kiện cho vi khuẩn sắt phát triển.
• Ao nuôi bị nhiễm phèn làm chậm phát triển của tảo, dẫn đến "nước ao trong" và khó gây màu nước.